چیستی آینده پژوهی هنوز برای بسیاری، حتی کسانی که به فعالیت های آینده پژوهانه اشتغال دارند، به درستی روشن نیست و هنوز در خصوص این رشته ابهاماتی وجود دارد. اخیرا به همت پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، کتاب «اندیشه مستقبل: مقالاتی در باب آینده پژوهی» روانه بازار نشر شده که کوششی در جهت روشنگری از این رشته دانشگاهی است.

این کتاب توسط دکتر علی پایا به رشته تحریر درآمده است که از روشنفکران دینی و دانشیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و استاد مدعو دانشگاه وست مینستر انگلستان است. دکتر پایا، از پایه گذاران آینده پژوهی در ایران به شمار می آید. از دیگر آثاری که وی در زمینه آینده پژوهشی منتشر کرده است می توان به کتاب «معرفت شناسی و متدولوژی آینده شناسی» و «آینده اندیشی و مطالعات فرهنگی» اشاره کرد.

کتاب «اندیشه مستقبل: مقالاتی در باب آینده پژوهی» دربردارنده بخشی از تکاپو های نظری و عملی دکتر پایا برای ابهام زدایی از جایگاه معرفتی دیسیپلین آینده پژوهی و کمک به ازدیاد بازده آن در کاربرد های عملی آن است.

بخشی از این مقالات، تالیفاتی هستند که دکتر پایا، در چند سال اخیر عمدتا در نشریات دانشگاهی در ایران و خارج از ایران منتشر کرده است. شماری از آنها نیز برگرفته از سخنرانی ها در مجامع دانشگاهی داخل و خارج از کشور است علاوه بر اینکه این مجموعه دو مقاله هم دارد که از ترجمه آثار آینده پژوهان سرشناس بین المللی فراهم آمده است. اما تعدادی از مقالات این کتاب، برای نخستین بار به فارسی منتشر می شوند. مقالاتی نیز که پیش تر منتشر شده بودند با تغییراتی، در کتاب حاضر بازنشر شده اند. ازجمله این تغییرات، به روز کردن برخی از منابع نقل شده در تحریر های اولیه اند.

«پامفا 1404؛ نخستین گام در مسیر آینده نگاری ملی»، «ارزیابی نقادانه روش شناسی های آینده نگاری و آینده پژوهی»، «ارزیابی نقادانه نقش رویکرد های آینده اندیشانه/آینده نگارانه در تفکر استراتژیک جدید»، «ملاحظاتی انتقادی در باب آینده اندیشی در حوزه علوم و فناوری های نوپدید و رویکردهای معطوف به توسعه»، «ارزیابی آینده پژوهانه تاثیرات علوم و فناوری های همگرا بر حوزه های اخلاق، اجتماع و سیاست در ایران تا 1404»، «رابطه آینده اندیشی و مدل های توسعه»، «محدودیت های برنامه ریزی های آینده نگرانه در ایران»، «سناریوهای محتمل برای آینده پیشرفت ایران»، «نهادینه سازی رویکردهای آینده نگرانه در نگرش عمومی مردم» از جمله مقالات و موضوعات این کتاب است. مولف، در این اثر چند چارچوب مهم روش شناسی در آینده پژوهی را مورد ارزیابی نقادانه قرار می دهد. استدلال اصلی مولف این است که آینده پژوهی و دیگر فناوری های نرم که در دهه های نخست ظهور و رشدشان، عمدتا تحت سلطه دیدگاه های مهندسان قرار داشت، در سال های اخیر تحت تاثیر مطالعات جامعه شناسانه به «رویکرد هایی جامعه شناختی» گرایش پیدا کرده است.