آرشیو سه‌شنبه ۱۸ دی ۱۳۹۷، شماره ۴۵۱۷
صفحه اول
۱
سرمقاله

اهرم بودجه در اقتصاد

دکتر اصغر شاهمرادی

تقریبا بدون هیچ گزافه گویی می توان ثابت کرد که عمده مشکلات اقتصادی امروز کشور محصول نظام بودجه ریزی غیرعلمی و ناکارآمد است. گرفتاری ناترازی و خشکی ترازنامه بانک ها، بدهی های باورنکردنی دولت به بانک ها و شرکت ها، نوسانات عجیب و غریب ارز و نرخ های تورم بالا و چسبنده همه محصول نظام بودجه ریزی غیر علمی و بی لنگر است. این مشکل امروز و دیروز نیست.

سازمان برنامه و بودجه براساس ساختار بودجه ریزی آمریکا بخشی از ریاست جمهوری است و هزینه کرد بودجه را در اختیار دارد و به کسی پاسخگو نیست. در مقابل وزارت اقتصاد فقط منابع را جمع می کند و تخصیص را در اختیار ندارد و از آن سو بانک مرکزی نیز حیران میان این دو با انبوهی از نوسانات درآمدهای نفتی و تورم همچون دن کیشوت می جنگد. دردناک تر آنکه تقریبا هیچ گوش شنوایی برای اصلاح رویه های به شدت غلط بودجه ریزی وجود ندارد. هیچ کس نمی پرسد که در دنیا چند کشور مثل ایران را می توان یافت که این همه آشفتگی در بودجه ریزی داشته باشد و عجیب تر اینکه هر سال رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام می کند که کسری بودجه وجود ندارد و کسی هم نمی تواند از ایشان بپرسد این همه بدهی انباشته دولتی (حدود 40 درصد تولید ناخالص داخلی) از کجا ایجاد شده است؟

اما حکایت غم انگیز اینها نیست، حکایت پرفغان بودجه ریزی کشور در سازمان فخیم برنامه این است که برخلاف تقریبا همه کشورهای دنیا، بودجه ریزی در ایران دارای لنگر نیست. لنگر بودجه قاعدتا پایداری مالی دولت در میان مدت و بلندمدت است؛ ولی می توان گفت که تعریفی از پایداری مالی میان مدت بودجه اساسا در ایران وجود ندارد. مجلس شورای اسلامی هم هیچ گونه ورودی به این داستان ندارد؛ چنانکه در مذاکرات بررسی بودجه حتی نمی توان ذره ای از این مباحث یافت. اما مستقل از این، بودجه سالانه باید بر اساس وضعیت چرخه اقتصادی تهیه شود. در واقع اگر چرخه اقتصادی مثبت است باید بودجه را مخالف آن یعنی انقباضی طراحی کرد تا آتش تورم را خاموش کند و اگر چرخه منفی است، بودجه باید انبساطی باشد تا از رکود جلوگیری شود. اولین سوالی که از رئیس سازمان برنامه باید پرسید این است که چرخه اقتصاد کشور مثبت است یا منفی؟ اگر جواب ایشان این باشد که چرخه منفی است (تقریبا با شرایط امروز کشور بدیهی است) باید در ادامه پرسید چرا بودجه را انقباضی طراحی کرده است؟! در واقع چرا به جای طراحی خلاف چرخه، طراحی همراه چرخه انجام گرفته است که بر رکود بیفزاید؟ جواب ایشان شاید این باشد که منابع کم است و کشور در تحریم قرار دارد. ولی علم اقتصاد دیرزمانی است که جواب این سوال را داده است. ایشان باید بداند که چیزی بنام «تراز زیرخط» در بودجه ریزی وجود دارد که با انتشار اوراق دولتی جبران می شود و این اوراق در شرایط اخیر و خطیر کشور همچون خون است که باید تزریق شود تا از یکسو دولت بتواند سیاست مالی ضدچرخه داشته باشد و از سویی بانک مرکزی بتواند نقدینگی غیر تورم زا را با استفاده از عملیات بازار باز تزریق کند.

البته نباید برای سازمان برنامه و بودجه پنهان باشد که راه حل بسیاری از مشکلات فروش ارز دولت در بازار ثانویه به قیمت بازار آزاد و اختصاص یارانه به اقشار آسیب پذیر برای کالاهای اساسی است تا بتوان منابع بودجه را افزایش داد نه اینکه منابع نفت و ارز بسیار ارزشمند را با قیمت غیرواقعی حراج کرد و هیچ اثری از آن را در بازار و قیمت ها ندید. در شرایط تحریم که نیروهای متخاصم کشور را در فشار قرار داده اند، بودجه سال آینده و بی عملی نباید مانند پنجه های آهنین به خفه کردن بیشتر اقتصاد بینجامد. دوستان سازمان برنامه بهتر است مقاله اخیر پل کروگمن (در ستون تحلیل صفحه اول امروز روزنامه دنیای اقتصاد نیز منتشر شده است) را در نیویورک تایمز بخوانند تا متوجه شوند نقش کسری بودجه در اقتصاد چیست. نداشتن کسری بودجه (با قلع و قمع هزینه های عمرانی و مانند آن و عدم سرمایه گذاری) افتخار نیست، مدیریت پایدار بدهی و پایداری مالی دولت افتخار است.