آرشیو یک‌شنبه ۳۰ دی ۱۳۹۷، شماره ۴۵۲۷
تاریخ و اقتصاد
۳۰

دخالت عوامل قاجار در اقتصاد و تضعیف تجار

فقر و عقب ماندگی ایران عهد قاجار را که می توان پیامد دخالت بیش از حد دولت در اقتصاد و فعالیت تجاری دانست باعث شد که مردم بیشتر محتاج و فقیر شوند و به خاطر این اوضاع به هم ریخته جلای وطن کنند.

زین العابدین مراغه ای در کتاب سیاحت نامه ابراهیم بیگ می نویسد: «گفتم: دولت ایران چرا اینها را رخصت جلای وطن می دهد.» گفت: «خدا پدرت را بیامرزد! از قیامت خبری می شنوی/ دستی از دور بر آتش داری. اولا در ایران امنیت نیست، کار نیست، نان نیست، بیچارگان چه کنند؟» در نتیجه ناامنی در کشور و کم توجهی دولت یا دخالت دولت در اقتصاد و فعالیت تجاری، طبقه تجار نیز به فکر توسعه تجارت و تاسیس شرکت و کمپانی نیستند. مراغه ای در جای دیگر در این باره می نویسد: «طبقه تجار نیز اصلا در خیال ترقی تجارت و توسیع اداره آن نیستند و به همان طریق نیاکان خودشان دیده اند راه می روند. در تمام طهران یک کومپانی و شرکت برای ترویج امتعه و محصولات مملکت تشکیل نیافته، با اینکه چند تن صاحب سرمایه کافی هم هستند، ولی به همدیگر امنیت ندارند.»

وضعیت تجارت را در مشهد و دیگر شهرهای ایران این چنین بیان می کند که با وجود استعداد تجاری در مشهد به دلایل مختلف از جمله دخالت بیش از حد دولت یا گاهی عدم حمایت درست و کافی از آن ضعیف مانده و پیشرفتی نکرده است: «در مملکتی مثل مشهد مقدس که استعداد هرگونه تجارت را دارد، ابدا یک کومپانی و شراکت دیده نمی شود. حال آنکه مردمان صاحب ثروت هستند و مال التجاره از امتعه و محصولات ارضیه مانند قالی و تریاک و پنبه و غیره نیز الی ماشاءالله زیاد است. در قسمتی از نصایح که مراغه ای برای پند گرفتن دولت و سیاستمداران آورده است بیان می کند که دولت از دخالت بیش از حد در امر تجارت که باعث بی رونقی تجارت شود بپرهیزد و در پیشرفت آن بکوشد و زمینه را برای تجارت فعال با دیگر کشورها فراهم آورد: «به دول همجوار و استحکام بنیان مودت، دقت و متاع مملکت خویش را با متاع او مبادله نماید و در پیشرفت تجارت بکوشد… طریق تجارت را به هر ملک بگشاید و تجار را ایمنی داده، علم بیاموز.»

منبع: محسن خلیلی، حسن زرگری سنقز، «نشانگان فروپاشی دودمان قاجار از منظر سیاحت نامه ابراهیم بیگ»، جامعه شناسی تاریخی، 1397.