آرشیو دوشنبه ۸ بهمن ۱۳۹۷، شماره ۴۵۳۴
تاریخ و اقتصاد
۳۰
گاهشمار

شیلات دریای مازندران ملی شد

هشتم بهمن 1331 دکتر مصدق، رئیس دولت وقت سادچیکوف سفیر شوروی در تهران را به دفتر خود فراخواند و با برخوردی بسیار دوستانه به او اطلاع داد که از دو روز دیگر شیلات دریای مازندران در دست ایرانیان قرار خواهد گرفت و شوروی دیگر دستی در آن نخواهد داشت و خواسته است شخصا و حضورا این مطلب را به وی بگوید تا به مسکو منعکس کند که قطعا آن دولت (شوروی) در جریان قرار داشته است. پیش تر وزارت امورخارجه ایران به دولت شوروی اعلام کرده بود که ایران مایل نیست قرارداد شیلات (صید ماهی در دریای مازندران) را تمدید کند؛ زیرا سیاست ایران بر این مدار قرار گرفته است که بهره برداری از منابع ملی خود را به خارجیان نسپارد.

در دوران سلطنت محمدشاه قاجار، کسری بودجه و فقر عمومی ایرانیان از یک طرف و بی کفایتی صدراعظم وقت، حاجی میرزا آغاسی از طرف دیگر سبب شد تا دولت وقت، به فشار سفارت روسیه تزاری تسلیم شود و بهره برداری از آبزیان دریای خزر را در قبال دریافت اجاره بهایی ناچیز معادل 6500 تومان در سال، به یکی از اتباع روسیه تزاری به نام عبدل واگذار کند. به همین جهت پیمان مربوط به اعطای این امتیاز، پیمان عبدل خوانده شد.

این وضع تا چند سال ادامه داشت تا اینکه نوبت صدارت به میرزاتقی خان امیرکبیر رسید و وی سرانجام بعد از درگیری های بسیار موفق شد پیمان مزبور را در حدود سال 1265 هجری قمری ملغی سازد و بهره برداری از آبزیان دریای مازندران و رودخانه های بین آستارا و اترک را برای مدت چهار سال به میرزا ابراهیم خان دریابیگی واگذار کند؛ اما میرزا ابراهیم خان دریابیگی دارای خویشاوندانی با تابعیت روسیه تزاری بود و دولت مزبور همین مساله تابعیت را دستاویز و انگیزه مداخلات گوناگون مجدد خود قرار می داد. در مقابل امیرکبیر که به هیچ وجه حاضر نبود به این گونه فشارها و مداخلات بیگانگان گردن نهد، با مشاهده این وضع، تاخیر در پرداخت نخستین قسط اجاره توسط میرزا ابراهیم خان را بهانه قرار داد و پیمان موسوم به میرزا ابراهیم خان دریابیگی را لغو کرد و به این ترتیب دومین پیمان مربوط به این موضوع نیز ملغی اعلام شد.

پس از امیرکبیر و در سال ها و دهه های بعد، امتیاز دریای مازندران باز هم به ترتیب به خارجی های دیگری واگذار شد که یکی از مشهورترین آنها، سرمایه داری از ارامنه هشترخان موسوم به لیانازوف بود که امتیاز شیلات برخی بنادر دیگر (و از جمله امتیاز شیلات شهر خویش) را نیز در دست داشت. وی مدتی بعد متوجه کرانه های جنوبی دریای مازندران شد و پس از یک آزمایش یک ساله در 12 ژوئن سال 1876 میلادی امتیاز صید ماهی در آب های ایران را از دولت وقت ایران به دست آورد. تا سال 1306 خورشیدی، که تاریخ انعقاد قرارداد جدید شرکت مختلط ماهی ایران و شوروی برای بهره برداری از آبزیان دریای شمال است، برادران لیانازوف و مدتی هم شخصی به نام گریگور پطروویچ وانتسوف، به ضمانت تجارتخانه تومانیانس، از این امتیاز به عنوان مستاجر بهره برداری می کردند. سرانجام در اول اکتبر 1927 میلادی برابر با سال 1306 خورشیدی، قرارداد جدید منعقد شد و بر طبق این قرارداد بهره برداری از آبزیان آب های ایران در دریای خزر، برای مدت ربع قرن (25 سال) به شرکت مختلط ماهی ایران و شوروی واگذار شد و سرانجام در دوران دکتر مصدق این قرار داد تمدید نشد و صنعت شیلات ملی اعلام شد.