آرشیو چهارشنبه ۱۰ بهمن ۱۳۹۷، شماره ۴۵۳۶
تاریخ و اقتصاد
۳۰
واکاوی

زندگی توفانی تقی زاده

تقی زاده در زمره متجددین شیفته غرب بود. آنان که معتقد بودند باید از فرق سر تا نوک پا غربی شد. سیدحسن تقی زاده در آخر رمضان سال 1295 ق (شهریور1256/ سپتامبر 1878م) در خانواده ای روحانی در شهر تبریز متولد شد. پدرش«سیدتقی اردوبادی» از شاگردان شیخ مرتضی انصاری بود. سید حسن فرزند ششم خانواده بود. از هشت سالگی تحصیل مقدمات عربی و از چهارده سالگی تحصیل علوم عقلی، ریاضیات و نجوم و هیات را شروع کرد. در حکمت قدیم، طب جدید، علم تشریح و هیات جدید درس خواند. اصول فقه را نزد میرزا محمود اصولی و حاج میرزا حسن فراگرفت. پس از مرگ پدر در سال 1314ق علوم دینی را رها کرد و با جدیت تمام مشغول مطالعه علوم جدید شد. در مدرسه مموریال با علوم جدید آشنا شد. علوم جدید و زبان فرانسوی را دور از چشم پدر همراه با میرزا محمدعلی خان تربیت نزد میرزا نصرالله خان سیف الاطباء به مدت پنج سال (1278-1273) آموخت. آنها مدتی بعد با هم کتابفروشی تربیت را راه اندازی کردند و کتاب های فرنگی و عربی جدید می فروختند و محل آمد و رفت متجددین و آزادی خواهان آذربایجانی بود.

آنها همچنین مدرسه تربیت را به منظور ترویج آموزش به روش غربی و اندیشه های غربی تاسیس کردند. کتابفروشی آنها در دوران استبداد صغیر (حکومت محمدعلی شاه) غارت شد. در دوران مشروطه به یکی از مبارزان جدی در تبریز مبدل شد و با محافل پنهانی این شهر که از مراکز اصلی مشروطه خواهی در ایران بود رابطه برقرار کرد. با پیروزی مشروطه به نمایندگی از طبقه اصناف به مجلس اول راه پیدا کرد. نطق های تند او در این دوران سبب شد که با روی کار آمدن محمدعلی شاه، نوعی کینه از او نزد شاه به وجود آید. هنگامی که محمدعلی شاه در تیر ماه 1387ش مجلس را به توپ بست،تقی زاده برخلاف حرف های خودش که مردم و نمایندگان را به مقاومت و دفاع تشویق می کرد به سفارت انگلستان پناهنده شد و به خارج از کشور رفت.

او مدتی را در خارج از کشور به سر برد و بعد از تشکیل دوباره مجلس به ایران آمد و بار دیگر از سوی مردم تبریز به عنوان نماینده وارد مجلس شد. مدتی بعد در پی تحولات کشور بار دیگر برای 14 سال خارج از ایران زندگی کرد. در این دوران با بسیاری از فعالان سوسیالیست و سوسیال دموکرات اروپا ملاقات کرد و به کار روزنامه نگاری روی آورد. در دوره چهارم مجلس به طور غیابی به نمایندگی انتخاب شد؛ اما قبول نکرد و به ایران نیامد اما با وقوع کودتای 1299 و انتخاب شدن به عنوان وکیل دوره پنجم مجلس شورای ملی، در تابستان 1303 وارد تهران شد. در جریان انقراض سلسله قاجار و خلع احمدشاه تقی زاده یکی از چهار نماینده ای بود که در کنار محمد مصدق، یحیی دولت آبادی و حسین اعلاء در مخالفت علنی با انقراض قاجاریه در مجلس نطق کردند. در 1328 در نخستین انتخابات مجلس سنا، به عنوان یکی از سناتورهای تهران انتخاب شد. بار دوم سناتور تبریز شد و تا 1346 که به سبب کهولت از کارها کناره گرفت، سناتور بود. تقی زاده نهایتا در 8 بهمن ماه سال 1348 در سن 92 سالگی از دنیا رفت.

دانشنامه جهان اسلام