آرشیو شنبه ۴ اسفند ۱۳۹۷، شماره ۴۵۵۳
تاریخ و اقتصاد
۳۰

گاهشمار

کودتای سوم اسفند 1299 از نگاه مورخان

کودتای سوم اسفند 1299 نخستین کودتا به معنای مدرن آن در تاریخ معاصر ایران است. این کودتا دستاوردهای مشروطه طلبی را از میان برد و کشور را به سمت یک حکومت میلیتاریستی سوق داد که رضاخان و سیدضیا دو ضلع اصلی شکل گیری آن بودند. محمدعلی کاتوزیان در کتاب «مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران» می گوید شاید بتوان کودتا را اقدامی به جبران شکست لرد کرزن در پیشبرد قرارداد 1919 دانست.

او همچنین در کتاب «دولت و جامعه در ایران: انقراض قاجار و استقرار پهلوی» این فرضیه را با قاطعیت مطرح کرده است. داریوش رحمانیان، پژوهشگر تاریخ و استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران در مقاله ای با عنوان «کودتای سوم اسفند» می نویسد: «انگلیسی ها برای ساقط کردن کابینه مشیرالدوله، در اولین قدم مساعده 350 هزار تومانی را که برای پرداخت حقوق قزاق ها از مدت ها پیش می پرداختند، قطع کردند و سپس شروع به زمینه سازی برای اخراج افسران روسی کردند و مشیرالدوله که از مدت ها پیش تحت فشار انگلیسی ها قرار گرفته بود استعفا داد و سپهدار اعظم رشتی به جای او مامور تشکیل کابینه شد. اولین اقدام رسمی سپهدار نیز اخراج افسران روسی و فرمانده روسی قزاق ها یعنی استاروسلسکی بود که به بهانه اتهام اختلاس، دزدی و ارتباط با شوروی ها صورت گرفت. استاروسلسکی و دیگر افسران روسی حتی اجازه نیافتند که برای دفاع از خود در مقابل اتهامات پیش گرفته، به تهران بیایند. آنها را بی سرو صدا از مرز کرمانشاه به بغداد فرستادند.

البته این کار با بی میلی احمدشاه صورت گرفت و گفته اند که او با نارضایتی مجبور شد که دستور اخراج آنها را صادر کند. احمدشاه پیش از این به واسطه فتوحاتی که استاروسلسکی در شمال ایران- در مقابل جنگلی ها یا به اصطلاح آن روز متجاسرین- انجام داده بود به او هدیه ای شاهانه (یک شمشیر طلایی) اعطا کرده و او را مورد تفقد قرار داده بود. شاه از این نگران بود که مبادا پس از اخراج افسران روسی، انگلیسی ها افسران خود را جانشین آنها سازند. اما ژنرال آیرونساید در ملاقات با شاه قول داده بود که در آینده، قزاق ها فقط و فقط زیر نظر فرماندهان ایرانی انجام وظیفه خواهند کرد. پس از اخراج افسران روسی، ابتدا سرهنگ اسمایس انگلیسی و سپس سردار همایون فرماندهی نیروی قزاق را به عهده گرفتند. اما بی لیاقتی سردار همایون به زودی آشکار شد و انگلیسی ها پس از مدتی جست وجو بالاخره فرمانده آتریاد تبریز- که منظم ترین و پرتحرک ترین واحد قزاق بود- را به فرماندهی قزاق انتخاب کردند. این فرمانده رضاخان میرپنج نام داشت و تنها کسی بود که توانست نظر ژنرال آیرونساید را جلب کرده و او را امیدوار سازد که پس از تخلیه قوای انگلیسی، نیرویی قوی و مطمئن در ایران به وجود می آورد.»

تولد بنیان گذار رصدخانه مراغه

خواجه نصیرالدین طوسی فیلسوف، متکلم، فقیه، ستاره شناس، دانشمند، اندیشمند ریاضیدان و منجم ایرانی چهارم اسفند 579 ه.ش به دنیا آمد. او طراح و بنیان گذار رصدخانه مراغه است. علامه حلی از شاگردان برجسته خواجه که از بزرگ ترین علمای مذهب تشیع است درباره خصوصیات اخلاقی استادش می گوید: خواجه بزرگوار در علوم عقلی و نقلی تصنیفات بسیار دارد و در علوم اسلامی بر طریقه مذهب شیعه کتاب ها نوشت. او شریف ترین دانشمندی بود که من در عمرم دیدم.جرجی زیدان، مورخ و روزنامه نگار لبنانی درباره خواجه چنین می نویسد: علم و حکمت به دست این ایرانی در دورترین نقطه های بلاد مغول رفت تو گویی نور تابان بود در تیره شامی.برو کلمن آلمانی در کتاب تاریخ ادبیات راجع به قرن هفتم می نویسد: مشهورترین عالم و مولف این عصر بدون شک نصیر الدین طوسی است.