نخستین نقشه از شهر تهران که با دقتی مناسب و اطلاعات کافی در دست است، به وسیله کریشیش، معلم اتریشی دارالفنون تهیه شد. نقشه دیگر تهران پس از توسعه شهر (1284ق/ 1867م) نیز توسط حاجی عبدالغفارخان نجم الملک، معلم دارالفنون و شاگردانش ترسیم شد و در 1309ق/1891م به چاپ رسید. پیش از تهیه این دو نقشه، از خانه ها و دیگر بناهای تهران در 1269ق/1853م توسط شاگردان دارالفنون آمارگیری شد. بر اساس این آمار شمار خانه های شهر در 5 محله عودلاجان، سنگلج، چال میدان، بازار و ارگ 7 هزار و 872 باب بوده است.

چون در هر باب خانه براساس آمارگیری سال 1286ق، حدود 3/15 نفر ساکن بوده است، جمعیت شهر تهران در سال 1269ق را می توان حدود 120 هزار نفر تخمین زد که در سطح 470 هکتاری محدوده حصار اول تهران می زیسته اند. با این حساب تراکم جمعیت شهر تهران در آن زمان حدود 255 نفر در هکتار بوده است که با توجه به یک طبقه بودن بیشتر خانه ها حکایت از فشردگی وضعیت اقامت دارد. برای اسکان جمعیت افزون شده به شهر، اولین باغ هایی که تقسیم شد و به فروش رفت، باغ های خالصه بود که در دوران فتحعلی شاه احداث شده بود (اعتمادالسلطنه، مرآه، 2/1242). به زودی بسیاری از باغ های شهر تهران قطعه قطعه و خانه سازی شد؛ چنان که بروگش در حدود سال های 1276ق از خشکی و فقدان درخت و گیاه در این شهر شکوه کرده است. دامنه این رشد به خارج از شهر نیز کشیده شد. در 1278ق در روزنامه دولتی خبری درباره ایجاد عمارات در خارج شهر و تقسیم یکی از باغ های دیوانی برای فروش به خواستاران آمده است. در دهه 1280ق/1860م در پی فزونی جمعیت و گسترش غیررسمی شهر خارج از حصار، موج تازه ای از شهرسازی چهره تهران را به گونه ای دیگر تغییر داد. همزمان با برخی از نوسازی های بنیادی در شهرهای قاهره و استانبول، اقدامات شهرسازی وسیعی به مدیریت میرزا حسین خان سپهسالار، صدراعظم وقت در تهران صورت گرفت.