آمریکا در یک حرکت خلاف عرف و منطق، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را در لیست گروه های تروریستی قرار داد و ایران نیز در اقدامی متقابل نیروهای نظامی آمریکا در منطقه را تروریست نام نهاد. پرسش این است که سیاست های بعدی ایران و آمریکا چیست؟ آیا دو کشور به سمت برخوردهای نظامی و جنگ حرکت می کنند؟ رفتار کشورهای همسایه و قدرت های بین المللی چه خواهد بود؟

بعد از این رویداد چه آینده امنیتی و سیاسی ای برای ایران روی می دهد و چه راهکارهایی برای حفظ کشور وجود دارد؟

سیاست انزواگرایانه و بازنمایی تهاجمی: در ذهنیت ترامپ سیاست داخله و به خصوص سیاست خارجه جایگاهی ندارد و او آشنایی محدودی با حقوق و سازمان های بین الملل دارد. مبنای ملی گرایانه و محافظه کارانه ترامپ باعث شده است که از وجه حقوقی و سازه های قدرت نرم آمریکا در سطح بین الملل عبور کند و تنها منافع عینی و اقتصادی را به رسمیت بشناسد. در این راستا سیاست جنگ پیش دستانه بوش و دیپلماسی چندجانبه اوباما را کنار زده است و به سمت انزواگرایی حرکت می کند. آمریکا در زمان ترامپ نیروها و هزینه های نظامی در خاورمیانه را کاهش داده است و عملا منطقه را دارای سودآوری اقتصادی نمی داند. ایجاد تنش در منطقه و فعال کردن شکاف های فرقه ای، قومیتی و افزودن اختلاف بین همسایه ها می تواند منافع آمریکا را تامین کند. حتی وضعیت روابط مسالمت آمیز با ایران منافع امنیتی و اقتصادی آمریکا را شکل نمی دهد، اما قرار دادن تهدیدات ایران و بازنمایی ایران به عنوان آشوبگر منطقه به جای اسرائیل می تواند همه شکاف های بالقوه امنیتی را فعال کند.

سواری مجانی آمریکا: در این وضعیت که سیاست رسمی، انزواگرایانه و سیاست بازنمایی شده، تهاجمی است می توان به راحتی سواری گرفتن مجانی آمریکا را مشاهده کرد. با تروریستی اعلام کردن نیروهای رسمی نظامی ایران از یکسو فشار اسرائیل و عربستان بر ترامپ کاهش پیدا می کند و ازسوی دیگر منطقه آرایش نظامی به خود خواهد گرفت. آمریکا در منطقه حضور ندارد و ضربه مستقیمی از برخوردهای نظامی نخواهد خورد؛ بنابراین هر گونه فعالیت و مانور نظامی با فروش تسلیحات و رهبری این کشور همراه خواهد بود. گونه ای سواری گرفتن مجانی و استفاده بردن حداکثری بدون هزینه کردن است. در چنین شرایطی با توجه به همراه نبودن کشورهای اروپایی و روسیه و چین با اقدامات خارج از عرف دیپلماتیک آمریکا و همین طور توان محدود نظامی این کشور در منطقه جنگ تمام عیار میان ایران و آمریکا نه تنها روی نخواهد داد، بلکه احتیاط و محافظه کاری بیشتری حاکم می گردد. دو کشور در حالتی تخاصمی به وضعیت دوئل قرار گرفته اند، اما به علت هزینه های اقتصادی در سطح بین الملل، انزوای دیپلماتیک فعالیت های جنگ طلبانه و موازنه منطقه خاورمیانه جنگی روی نخواهد داد؛ اما جنگ های نیابتی و فعالیت گروه های شبه نظامی افزایش پیدا می کند.

دیدبانی تحریم و نقطه زنی های تروریستی همسایگان: وضعیت پیچیده محیط امنیتی ایران ریشه در سیاست خارجی ایران با همسایگان دارد. از مجموع کمربندهای معرفتی انقلابی، تشیع، اسلام، ایران و مدرنیته و پسامدرنیته تنها بخشی از کمربندها به لحاظ امنیتی فعال هستند و از همه امکانات سازه ای و ساختاری ایران با دیپلماسی همه جانبه جهت مهار و کنترل رفتار بازیگران منطقه استفاده نمی شود. علل افزایش تحریم ها و قرار دادن نیروی نظامی ایران در رده گروه های تروریستی فعالیت کشورهای همسایه در جهت تضعیف نظام سیاسی و حتی تجزیه و نابودی ایران است. فشارهای اسرائیل و عربستان و سفرهای زیاد نخبگان آنها به آمریکا، روسیه و کل منطقه باعث شده است ایران نه تنها با سطح بین الملل چالش داشته باشد، بلکه در منطقه نیز به چرخه امنیتی وارد شده است. بر اثر تمرکز کشورهای همسایه و هزینه های اسرائیل و عربستان سطح کنترل و انزوای ایران به سطوح تحریم های همه جانبه و در نهایت قرار گرفتن در لیست تروریسم ختم شد.

سیاست های راهبردی ایران در وضعیت فعلی: آمریکا از ابتدای انقلاب با اشغال سفارت و پیدایش چالش های سیاسی که نتیجه سازه های ذهنی و تاریخی بود به سمت ضربه زدن به منافع ایران از هر شکل ممکن برآمد. در وضعیت فعلی همان سیاست ها تهاجمی تر شده است که نتیجه آن افزایش جنگ های نیابتی و قدرت یافتن گروه های شبه نظامی خواهد بود. هزینه فعالیت های بین المللی علیه ایران را اسرائیل و خرابکاری های منطقه ای علیه ایران را عربستان برعهده گرفته است. در شرایط فعلی در سطح بین الملل باید موازنه قوا را در برابر آمریکا حفظ کرد. فعال کردن چین، روسیه، اتحادیه اروپا و حتی کشورهای در حال توسعه آسیایی و آمریکای لاتین می تواند تهدیدات امنیتی را خنثی سازد. همین طور در سطح منطقه باید با رویکردی عملگرا به سمت ایجاد رابطه مسالمت آمیز با همسایگان و حداقل سازی چالش ها حرکت کرد. در صورت فعال بودن کمربندهای معرفتی سیاست خارجی ایران که چندوجهی و قدرتمند هستند، آمریکا به طور مستقیم توان عملیاتی خود را از دست می دهد. وضعیت حساس و متخاصمانه ای شکل گرفته است و کمترین توجه به آرایش توان نظامی و هنر دیپلماسی می تواند کشور را وارد آشوب و جنگ سازد. نیاز به رعایت سلسله مراتب و یکدستی در نهادهای راهبردی سیاست خارجی ایران است که هر گونه موازی کاری و بازنمایی های قهرمانانه و احساسی می تواند کشور را در راستای اهداف ترامپ قرار دهد.

*دکتر روح الله اسلامی، عضو گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی است.