آرشیو چهارشنبه ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۸، شماره ۳۴۲۸
ادبیات
۸
شیرازه

دو نمایش نامه از کوروش نریمانی

زبان صحنه

شرق: «صحنه ی نمایش، تشکیل شده از خیمه ای معمولی برای نمایش خیمه شب بازی و دو صندلی در دو سوی آن برای تمبکی و کمانچه کش... نیمه شب است. گروه خیمه شب باز- اوستا، خیمه را برپا کرده اند و برای اجرای نمایش خویش مشغول تمرین هستند که قرار است فردا در قالب برنامه ای از جشنواره ی آوینیون به نمایش گذاشته شود»: نمایشنامه «شب های آوینیون». «در تاریک روشنای صحنه، هیبت مسیح مصلوب زیر نوری ملایم می درخشد... من یه مسیحی ام؛ ولی غسل تعمید ندیدم. زندگی من روز اول ماه می شروع شد؛ بعدشم زورکی ادامه پیدا کرد»: نمایشنامه «دن کامیلو». هر دوی این نمایش نامه ها با دو فضای سراسر متفاوت نوشته کوروش نریمانی است که اخیرا در مجموعه «گستره ی خیال» نشر نو منتشر شده است. «شب های آوینیون» نمایش نامه ای است که بار نخست در سال 1378 «بعد از هشت سال بلاتکلیفی و پشت درماندن» روی صحنه رفت و به نوشته کوروش نریمانی «نمایش نامه ای که هشت سال به در بسته خورده بود، این بار هشت جایزه جشنواره سال 1378 را از آن خود کرد!» حکایت راه دشوار «شب های آوینیون» که به قول نریمانی «پرثمر بود و عاقبت به خیر» در ابتدای کتاب آمده است و از حیث تاریخ تئاتر و آن چه در این سالیان بر صحنه رفته است خواندنی است. اما خود نمایش نامه: در هر کتاب، رضا کوچک زاده دبیر «گستره ی خیال» شرحی بر نمایش نامه نوشته و به چند ویژگی اثر اشاره کرده است، در این مورد نیز به فضای آشنای نمایش های سنتی ایران، خیمه شب بازی اشاره شده که زمینه و جهان اثر را می سازد. «نمایش نامه با دورشدن از ادبیات و نزدیک شدن به زبان اجرا، ادبیات صحنه ای را تجربه می کند؛ ادبیاتی که بیشتر وام دار اجراست تا خواندن صرف متن. برخلاف نیای سنتی اش که اجرای صرف بود؛ بی هیچ ادبیاتی شاید!». در این شرح مهم ترین دستاورد «شب های آوینیون» این است که برای نوآوری خود را نیازمند افزودن عناصر افزوده و ناهماهنگ نمی بیند و می کوشد از همان داده های همگن خیمه شب بازی و ویژگی های بنیادینش بهره بگیرد ولی در اندیشه، راهی نوین را بجوید». کوروش نریمانی نیز در آخر مقدمه اش مهم ترین دستاورد این نمایش نامه را «دست یافتن و تجربه کردن شکلی از اجرا و ارتباط با تماشاگر» می داند که از خلاقیت گروهی بهره می گرفت. «در این شکل از اجرا، همه چیز نمایش - از خود نمایش نامه گرفته تا امکانات صحنه- در خدمت اجرا و تحت تاثیر نوآوری بازیگر و گروه اجرایی بود. میزانسن کار از پیشنهادات اجرایی و موقعیت های نمایشی متن، ایده می گرفت و بافت کلی متن، تحت تاثیر میزانسن و ویژگی های اجرا بود». نمایش نامه دیگر کوروش نریمانی، «دن کامیلو» بازخوانی است از رمان «دنیای کوچک دن کامیلو» نوشته جووانی گوراسکی و برگردان فارسی جمشید ارجمند. «دن کامیلو» در میانه های دهه هشتاد نوشته و اجرا شد. این متن بازخوانی نمایشی از مجموعه داستان «دنیای کوچک دن کامیلو» اثر نویسنده و روزنامه نگار ایتالیایی از مخالفان موسولینی است که بخشی از عمرش را در زندان و اردوگاه گذراند. رضا کوچک زاده به سبک دیگر کتاب های این مجموعه در شرحی بر بازخوانی نریمانی از داستان گوراسکی آورده است: «نمایش نامه دن کامیلو با آن که به خوبی فضای داستان ها را منتقل می کند، در چارچوب و فضای آن ها نمی ماند؛ از مرز داستان ها می گذرد و آن ها را با هم می آمیزد. در این متن با گزینش مناسب رویدادها و کنش ها، برگردان درست و متناسبی از فضای داستان ها به زبان صحنه گردانده شده است». در این شرح به شیوه اجرای نمایش نامه نیز اشاره شده است که شیوه اجرایی ساده ای را پیشنهاد می دهد؛ به گونه ای که بدون بهره گیری از امکانات ویژه، می توان آن را به سادگی و در هر جا اجرا کرد. چه آن که فضای نمایش را بیش از هر چیز، روابط آدم های بازی می سازد که به تئاتر نوین نزدیک تر است. در این شرح هم چنین به عنصر مهمی در آثار کوروش نریمانی اشاره شده است: عنصر طنز که در غالب آثار نریمانی به نوعی حضور دارد و در این نمایش پررنگ تر نیز هست. «طنز کاریکاتورگونه ی فضای داستان ها به درستی به کمدی موقعیت در نمایش نامه بدل شده است. و این موقعیت های نمایشی و چینش مناسب شان، انرژی فراوانی در متن ذخیره کرده اند». کوروش نریمانی در این اثر با روایت داستانی مربوط به یک جغرافیای دیگر توانسته است شباهت ها و ارتباطاتی میان جامعه ما و متن اصلی شناسایی کند و در اجرا چنان آن ها را به کار بیندازد که مسئله جامعه ایرانی را نیز پیش روی مخاطب قرار دهد. از این رو شاید بتوان روایت کوروش نریمانی از داستان «دنیای کوچک دن کامیلو» را نمونه یک «بازخوانی» موفق دانست که این روزها باب شده است و نمایش نامه نویسانی دست به دوباره نویسی آثار مهم زده اند و عده قلیلی از میان شان توانسته اند به مفهوم بازخوانی یا اینجایی کردن متن نزدیک شوند. «شب های آوینیون» و «دن کامیلو» در «فرهنگ نشر نو» با همکاری نشر «آسیم» چاپ و منتشر شده اند.