آرشیو یکشنبه ۵ خرداد ۱۳۹۸، شماره ۴۶۱۷
تاریخ و اقتصاد
۲۲

واکاوی

صندوق خالی سازمان برنامه

«ماه های قبل از تصدی من هر ماه دو میلیون لیره به سازمان برنامه می رسید که بعد از تشکیل دولت این جانب قطع شد و اولین روز تشکیل دولت این جانب یعنی روز 12 اردیبهشت 1330 موجودی نقد خزانه داری کل حدود 52 میلیون ریال و موجودی نقد سازمان برنامه 2800 ریال بود که چند روز بعد از ملی شدن صنعت نفت یکی از مدیران ایرانی و موثر شرکت نفت انگلیس و ایران به من گفت اگر دولت توانست یک ماه مملکت را بدون عایدات نفت اداره کند و به کار ادامه دهد آن وقت باید قبول کنیم که صنعت نفت را ملی کرده است.

با این حال دولت توانست متجاوز از دو سال بدون کمک خارجی و عواید نفت و پرداخت بودجه شرکت ملی نفت که آن هم سربار بودجه دولت شده بود مملکت را اداره کند و سازمان برنامه هم تمام وظایف خود را انجام دهد و روزی هم که دولت سقوط کرد وجهی معادل 800 میلیون ریال نقد و در حدود 1200 میلیون ریال مطالبات و کالا موجود داشت که دولت بعد از آن استفاده کرد و آنچه در عرض این مدت خارج از عواید جاری به خزانه رسید مبلغی در حدود 553 میلیون تومان بود است که از این مبلغ 172/ 453/ 249 تومان برای کسر بودجه شرکت ملی نفت به آبادان فرستاده شد و بقیه برای کسر بودجه دولت و سرمایه بانک رهنی و کشاورزی و... به کار رفته است.»

مصدق، محمد(1372). خاطرات و تالمات مصدق. تهران، انتشارات علمی، 1372
تاثیر نفت بر جزیره خارک

ورود صنعت نفت به خارک بر کمیت و کیفیت مسکن نیز تاثیر گذاشت. تا قبل از ورود صنعت نفت و استفاده از مصالح ساختمانی جدید، اکثرا ساختمان ها از مصالح بومی سنگ، گچ، نخل یا غیربومی تخته ساج ملی بار هندوستان و چوب صندل زنگبار ساخته شده بودند. در گزارش وزارت جنگ در تاریخ 1303ش/ 1924 به اداره کارگزاری بنادر جنوب آمده است که «انگلیسی ها ابنیه قدیمی جزیره خارک را خراب و مصالح آن را برای استفاده به خارج جزیره حمل کرده اند.» تعداد ساختمان های خارک به طور تقریبی حدود 113 تا 120 عدد بود و مصالح به کار رفته در این منازل تا 1335ش/ 1956 اکثرا از مصالح نیمه بادوام، کم دوام و بی دوام بوده است؛ چنان که یک باب خانه مناسب برای استقرار کلانتری و بخشداری در آنجا وجود نداشته است.

بعد از ورود صنعت نفت، شرکت ملی نفت ابتدا تعداد زیادی چادر در جزیره برپا کرد و بیشتر کارمندان شرکت در زیر چادر به سر می بردند و با رونق فعالیت های شرکت در منطقه، نیاز به ساخت مسکن بادوام بیشتر شد. بنابراین شرکت برای تامین آسایش کارکنان خویش شروع به ساخت مسکن کرد. قبل از اجرای «طرح چم» در سال 1344ش/ 1965 حدود 190 منزل توسط صنعت نفت برای کارکنان، 70 واحد برای کارمندان و 120 واحد برای کارگران ساخته شده بودکه بعد از اجرای طرح این تعداد به 375 منزل افزایش یافت. طبق سرشماری 1345ش/ 1966 حدود 753 واحد مسکونی در خارک وجود داشت که 513 واحد یعنی حدود 1/ 68 درصد آن طی 10 سال از 1335ش/ 1956م تا 1345ش/ 1966 ساخته شده بود. مصالح به کار رفته در این واحدها 8/ 19 درصد بادوام، 8/ 38 درصد نیمه بادوام، 5/ 0 درصد کم دوام و 9/ 40 بی دوام بودند (سالنامه آماری کشور، 1345،ج1،ص361.) تعداد واحدهای مسکونی در سرشماری 1355ش/ 1976به 1238 واحد رسید که از این تعداد 4/ 21 درصد بادوام، 4/ 73 درصد نیمه بادوام و 1/ 5 درصد کم دوام و 1/ 0 درصد بی دوام بودند. تجزیه و تحلیل آمار فوق نشان می دهد گرایش به مصالح بادوام و نیمه بادوام از 1345ش/ 1966 تا 1355ش/ 1976 از 6/ 58درصد به 8/ 94 درصد رسیده بود.

- به نقل از یک پژوهش به قلم حبیب الله سعیدی نیا و احمد لعبت فرد، مندرج در فصلنامه گنجینه اسناد: سال بیست و ششم، پاییز 1395
پالایشگاه نفت آبادان در گذر تاریخ

عملیات ساخت پالایشگاه آبادان در سال 1291 ه. ش به پایان رسید و تا آغاز جنگ ایران و عراق در سال 1359 یکی از بزرگ ترین پالایشگاه های دنیا با ظرفیت تصفیه 628 هزار بشکه در روز بود. این پالایشگاه تا سال 1973 به دست شرکت های نفتی خارجی اداره می شد تا اینکه در این سال به شرکت ملی نفت ایران تحویل داده شد. در جنگ جهانی دوم، بعداز آنکه متفقین نفت و پالایشگاه برمه را از دست دادند توجه بیشتری به گسترش پالایشگاه آبادان شد. آبادان بزرگ ترین پالایشگاه دنیا شد و به دلیل تهیه و تحویل بنزین هواپیما در زمان جنگ به مقدار 25000 بشکه در روز شهرت جهانی یافت به طوری که تهیه بنزین هواپیمای جنگی متفقین از پالایشگاه آبادان سهم بسزایی در پیروزی آنان داشت.

با ملی شدن صنعت نفت در سال 1329 و خروج خارجی ها در سال 1330 تامین فرآورده های نفتی برای مصارف داخلی، نگهداری و محافظت صنعتی از این پالایشگاه عظیم به عهده کارکنان شاغل در آن زمان سپرده شد. توسعه پالایشگاه آبادان از سال 1312 شمسی (1932 میلادی) با لغو قرارداد موجود با شرکت ایران و انگلیس و عقد قرارداد جدید نفتی شتاب بیشتری گرفت، نقطه عطف در قرارداد جدید این بود که پیش بینی های لازم برای تعلیم و آماده سازی ایرانیان برای جانشینی خارجی ها بشود، به همین منظور پایه های دانشکده نفت آبادان نیز ریخته شد. این دانشکده در سال1319 شمسی افتتاح شد. پالایشگاه آبادان در ابتدا روزانه 2500 بشکه در روز نفت تصفیه می کرد. ظرفیت آن تا سال 1330 به 5000 بشکه در روز رسید که پس از سرمایه گذاری شرکت های خارجی به600 هزار بشکه در روز افزایش یافت و بزرگ ترین پالایشگاه جهان لقب گرفت.

گردآوری و تنظیم: مهرافروز طاهرزئی