بررسی مناسبات شاهرخ تیموری با ممالیک (بر مبنای تلاش برای تعویض پوشش کعبه)

کعبه و مسائل مرتبط با آن از آغاز پیدایش تاکنون، همواره از اهمیت و حرمت ویژه ای برخوردار بوده است. با ظهور اسلام و تعیین کعبه به عنوان قبله مسلمانان، این اهمیت و حرمت ابعاد رسمی تر و ماندگارتری به خود گرفت. جدا از نقش اعتقادی، کعبه و حجاز تبدیل به عرصه ای برای حضور و رقابت سیاسی، عقیدتی و حتی اقتصادی حاکمان مسلمان نیز گردید. این حضور و رقابت با برخی اقدامات نمادین همچون فرستادن کاروان های حج و تعویض پوشش خانه کعبه نمایان می شد. تا پیش از انقراض خلافت عباسی نظارت عالیه بر اداره حرمین به طور معمول در اختیار دستگاه خلافت بود و سایر حاکمان در تعامل با خلفا امکان حضور در این صحنه را می یافتند؛ اما برافتادن خلافت عباسی بغداد و انتقال بازمانده آن به مصر، تشکیل حکومت مقتدر ممالیک در مصر و حاکمیت مغولان بر شرق اسلامی، فضای سیاسی- مذهبی تازه ای را در جهان اسلام به وجود آورد که بر چگونگی اداره حجاز و امور کعبه نیز تاثیر گذاشت. اگرچه ایلخانان ایران پس از رسمیت دادن به اسلام در دهه پایانی عمر خود برای حضور و نفوذ در حجاز کوشیدند، اما با برافتادن حکومت آنان و تجزیه سیاسی در ایران، ادامه آن در عمل به دوره تیموری موکول شد. در دوره تیموری این شاهرخ بود که با تکیه بر میراث سیاسی - نظامی پدر و بر اساس رویه دین مدارانه خود کوشید از طریق مشارکت در تعویض پوشش کعبه بر اعتبار حکومت تیموری بیفزاید. براین اساس مساله اصلی این مقاله، بررسی اهداف شاهرخ از این کار و روند اقدامات وی در این زمینه، واکنش ممالیک به او و علل آن و نیز ارزیابی نتیجه این اقدامات است که با بررسی تطبیقی گزارش های منابع تیموری و مملوکان انجام شده است.