جستاری در حقائق التفسیر و رویکرد تاویلی آن

حقائق التفسیر یکی از کهن ترین تفاسیر عرفانی محسوب می شود. این تفسیر مجموعه ای فراهم آمده از تفاسیر امام صادق(ع)، تفسیرابن عطاء، تفسیر ابوالحسین نوری و تفسیر حسین بن منصور حلاج است. انتساب بخش مربوط به تفسیر امام صادق (ع) به امام با بررسی های سندی و محتوایی مورد تردید جدی است. اما در عین حال فرازهایی از تفسیر ایشان در برخی متون معتبر حدیثی شیعی دیده می شود. روایات تفسیری امام صادق (ع) یا اقوال بزرگان صوفی است که به امام(ع) نسبت یافته یا در اصل روایاتی از امام بوده اما درمیان صوفیان اندک اندک چهره دیگری به خود گرفته است. با توجه به اینکه سلمی ازسرآمدان تصوف در قرن چهارم و پنجم هجری است؛ و شاگردانی نظیر قشیری و ثعلبی ازمکتب او بهره ها برده اند، این تفسیر را به قصد تطبیق و تایید اصول و مبانی تصوف سیر و سلوکی ازتفاسیر فوق فراهم آورده است. تاویل های این تفسیر با تاویل های باطنیه متفاوت است و تلاش شده تا تا ویل های آن دست آویزی برای نفی معانی ظاهری قرآن نباشد و لذا نظر کسانی مانند ذهبی و سیوطی دریکسان انگاری این تفسیر با تفاسیر باطنی محض استوار نیست.