بررسی ویژگی های سبکی داستان کوتاه «جشن فرخنده» از جلال آل احمد با رویکرد سبک شناسی انتقادی

در این مقاله، سبک شناسی انتقادی در داستان کوتاه را به صورت کاربردی به حوزه پژوهش های سبک شناسی فارسی معرفی کرده ایم. پرسش اساسی تحقیق این است که ایدئولوژی پنهان متن در داستان کوتاه «جشن فرخنده» اثر جلال آل احمد چیست، چه مولفه های سبکی ای به کشف آن منجر می شود و ایدئولوژی پنهان متن چه کارکردی دارد. فرض بر این است که در این داستان ایدئولوژی ساز کاری برای مشروعیت بخشیدن به ستیز علیه سلطه است. این پژوهش به روش لایه ای انجام شده است. ابتدا لایه بیرونی و بافت موقعیتی متن مورد بررسی قرار گرفته، سپس دو لایه روایی و متنی شامل کانون سازی، میزان تداوم و جنبه های آن، و خردلایه های واژگانی، نحوی و بلاغی به عنوان مولفه های سبکی برجسته تجزیه، و تمام لایه های یادشده مرتبط با یکدیگر و در ارتباط با گفتمان های رایج در زمان نویسنده تحلیل شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد در این متن، تقابل، مولفه سبکی مهم و معناداری است. ویژگی های سبکی متن، از تقابل شخصیت ها و تقابل گفتمان ها تا برجستگی قطب منفی کلام، نشان دهنده ایدئولوژی پنهان متن است که عبارت است از نارضایتی نویسنده، به عنوان روشنفکری منتقد که طیفی از جامعه را نمایندگی می کند؛ از هر دو جریان اجتماعی و سیاسی مذکور در داستان. این ایدئولوژی سازکار مشروعیت بخشیدن به ستیز علیه سلطه را سازمان دهی می کند. هدف پژوهش، کاربرد سبک شناسی انتقادی در تجزیه و تحلیل داستان کوتاه فارسی و آشکار کردن این امر است که با برقراری ارتباط بین ویژگی های سبکی و کلان لایه گفتمانی شامل بافت موقعیتی، لایه بیرونی متن و مقوله های ایدئولوژی و قدرت، می توان به تفسیر و درک و دریافت عمیق تری از متن- اصلی ترین هدف دانش سبک شناسی- دست یافت.