ارزیابی تطبیقی روش های مکان یابی شهرهای جدید در ایران (دهه 60 تا 80)

هدف این مقاله ارزیابی روش های مکان یابی شهرهای جدید در سه دهه اخیر است. در این راستا تطبیقی بین انواع روش های شناخته شده در حوزه تصمیم گیری مسایل مکان یابی با روش های استفاده شده در مکان یابی شهرهای جدید در ایران انجام شده است که چگونگی تعیین حوزه های قابل قبول مکان شهر جدید، روش تعیین معیارهای انتخاب مکان، وزن دهی به معیارها و تعیین امتیاز نهایی هر گزینه محورهای اصلی مقایسه را تشکیل می دهند. نتایج حاصل از بررسی هشت نمونه مطالعات مکان یابی شهرهای جدید ایران، بیانگر نگرشی نسبتا ساده انگارانه در مکان یابی شهرهای جدید است، به نحوی که روش های استفاده شده، در مکان یابی شهرها انطباق چندانی با روش های علمی متعارف مکان یابی ندارد. گرچه با گذشت زمان در فاصله دهه 60 تا 80 گرایش به کاربرد روش های علمی مکان یابی فزونی یافته با این حال دستاورد حوزه حرفه شهرسازی در این زمینه که یکی از پیچیده ترین تصمیم گیری های فضایی به شمار می رود ناچیز است و به نظر می رسد عوامل مدیریتی و سیاسی نقش بارزی در تعیین مکان شهرهای جدید را دارا بوده اند.
نقد و ارزیابی شهرهای جدید می تواند از جنبه های گوناگون صورت پذیرد؛ ارزیابی ضرورت احداث شهرهای جدید به عنوان گزینه ای برای توسعه بی رویه کلان شهرها، ارتباط مکان استقرار این شهرها با مطالعات منطقه ای و آمایشی و یا سنجش میزان شناسایی جامعه هدف و همسانی آن با ساکنین کنونی شهرهای جدید. هدف این مقاله صرفا ارزیابی فرایند و روش های مکان یابی شهرهای جدید است. به عبارت دیگر این مقاله می تواند به عنوان بخشی از رویکرد انتقادی به مبحث شهرهای جدید در ایران تلقی شود. فرضیه اصلی این تحقیق را می توان به صورت زیر ارایه کرد: «روش ها و مدل های علمی مکان یابی در گزینش مکان شهرهای جدید در کشور ما کاربرد محدودی داشته که در مواردی نیز ارزیابی های کیفی (بدون اتکا به روش های علمی) منجر به مداخله سلایق و سیاست های خاصی در تعیین مکان شده است. در اغلب این مطالعات فرایند علمی و تحلیلی مکان یابی آشکار نیست و به نظر می رسد فرایند مکان یابی توجیهی برای مکانی از پیش تعیین شده است».