اسفار اربعه عرفانی از دیدگاه امام خمینی(س) و حکیم قمشه ای

مطالعه دو دیدگاه عارف قمشه ای و امام خمینی درباره اسفار اربعه، معلوم می دارد که بین این دو دیدگاه در عین شباهت ها، تفاوت هایی نیز به چشم می خورد. حضرت امام و حکیم قمشه ای در هریک از سفرهای چهارگانه از حیث ارکان و احکام آنها مثلا احکام سفر دوم شباهت هایی دارند اما در سایر موارد تفاوت هایی را نشان می دهند. امام و حکیم قمشه ای بیشترین شباهت را در تفسیر ماهیت و ویژگی های سفر چهارم دارند. از دیدگاه هر دو عارف، اولا این سفر من الخلق الی الخلق مع الحق است و ثانیا نبوت تشریعی در این سفر به طور کامل برای سالک، حاصل آمده است. گرچه مشهورترین تقریرات اسفار به آن دسته از تقریرات، تعلق دارد که الگوی چهارتایی را مورد توجه قرار می دهند، اما شکی نیست که بنابر اعتبارات مختلف عقلی و البته به تایید دلالت های قلبی اهل شهود، می توان از مدل هایی دیگر نظیر مدل دوتایی، سه تایی، پنج تایی و به خصوص، هفت تایی نیز یاد کرد.