خراسان بزرگ در فرآیند زمان

خراسان بزرگ دیاری است دیرین. دیاری که از دیرین روزگاران در تاریخ ایران نقشی ویژه داشته است؛ از زمانی که آریاییان به بالاترین جایش در شمال آمدند و نخستین باشند گاه آریاییان را در این سوی جهان پدید آوردند و پس از زمانی ماندن در آنجا، راهی ایران و هند شدند تا آنگاه که پارت های باشنده در آن، یونیانیان را راندند و ایران را از آن ایرانی کردند.
خراسان بزرگ در سده های نخستین اسلامی، پایگاه پدیدآمدن فرهنگ و زبان نوین پارسی شد. نخستین زنجیره شاهی ایران پس از اسلام را طاهریان خراسانی ساختند و در پی آنان، سامانیان خراسانی بر پهنه ای گسترده دست یافتند.
خراسان در سده های نخستین، خاک ریز تازش و چپاول ترک ها و ترکمانان و مغول ها بود و پس از دوران مغول، هراسی دیگر را آزمود و اندک اندک سست شد. نادرشاه برخاسته از خراسان، چندی بر آن و ایران فرمان راند، ولی از آن پس زمینه پاره پاره شدن آن فراهم شد و دو پیمان پاریش و آخال از گستره آن کاست.
خراسان، فردوسی، رودکی، ناصر خسرو، ابوریحان، بوعلی سینا و ده ها و صدها تن از دیگر بازرگان ایران زمین را به ایران جهان تقدیم کرد. خراسان در تاریخ ایران، دیاری بس بزرگ است.
روش این پژوهش، به گونه توصیفی تحلیلی است و کوشش شده است تا با بهره گیری از نقشه، روند دیگرگونی های این جایگاه وزین، بهینه تر تحلیل شود.
در این مقاله، در کنار پرداختن به جغرافی و تاریخ خراسان بزرگ، کوشش شده است تحلیلی پیرامون چرایی های بزرگی آن پرداخته شود و روندهای دگرگونی های آن مورد بررسی قرار گیرد.