مسئولیت مافوق در حقوق کیفری بین المللی

مسئولیت مافوق یکی از نهادهای مهم در حقوق کیفری است. مطابق با این نهاد افرادی مسئول شناخته می شوند که هیچ دخالتی در ارتکاب جرم ندارند، اما به علت موقعیت و مقام برتر خود، توانایی انجام اقدامات پیشگیرانه و سرکوبگرانه را دارند؛ با این حال از این توانایی خود استفاده نمی کنند. محاکم کیفری بین المللی در مسیر اعمال این مسئولیت نظرات متفاوتی ابراز داشته اند، نظراتی که ابهامات فراوانی را ایجاد کرده است. ابهاماتی در تعیین ماهیت این مسئولیت، به طوری که برخی آن را مسئولیت مشارکتی، برخی معاونتی و برخی وکالتی دانسته اند و عده ای دیگر ماهیتی متمایز و جداگانه برای آن قائل شده اند. ابهاماتی در تعیین معیاری برای رکن روانی در این مسئولیت، به گونه ای که برخی آن را بدون نیاز به هرگونه رکن روانی دانسته و از این نظر آن را مسئولیتی مطلق و مادی تلقی کرده اند و بعضی دیگر این مسئولیت را بر مبنای غفلت ساده یا غفلت شدید و یا سهل انگاری توضیح داده اند. همچنین در پاسخ به این مساله که چه کسی را به عنوان مافوق می توان بر مبنای این مسئولیت محکوم کرد، نظرات گوناگونی وجود داشته و دارد. نظراتی که گاهی صرف وجود یک مقام رسمی در سلسله مراتب نظامی یا غیر نظامی را شرط لازم و کافی دانسته اند و گاهی وجود «کنترل موثر» را ضروری می پندارند. در این مقاله سعی شده است که با عنایت به برخی پرونده های مطرح شده در محاکم بین المللی، ابعاد گوناگون این شکل از مسئولیت بیان گردیده و از این طریق بتوان در جهت رفع ابهامات مذکور حرکت کرد.