عاشورا؛ تقابل دین و سنت در گستره تغییرات اجتماعی

پژوهش حاضر با رویکرد اسنادی، ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه شناختی در تحلیل پدیده های تاریخی، به ویژه تاریخ عاشورا و اهمیت موضوع آن، عواملی را بررسی می کند که در جامعه آن روز موجب شد بنیان های دین باورانه جامعه بکلی سست و روند گرایش به سمت سنت تشدید شود و در گستره تغییرات و تحولات اجتماعی، تنها پنجاه سال پس از ارتحال پیامبر حادثه ای با آن ابعاد به وقوع بپیوندد؟ برای این منظور، از میان آثار عاشورا پژوهی، کتاب پس از پنجاه سال پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین، اثر سید جعفر شهیدی بررسی گردید تا ابعاد جامعه شناختی «چرایی» حادثه و قیام عاشورا مشخص گردد.
بررسی ها نشان می دهد قیام عاشورا حادثه ای محصول و معلول شرایط طبیعی زمانش بود؛ زیرا اولا، عاشورا کوششی بی مانند برای تعیین تکلیف تقابل دین و سنت بود و هنر امام حسین این بود که توانست پس از قریب پنجاه سال میان داری سنت، بار دیگر شرایط را برای ورود دین به صحنه حیات معرفتی، اجتماعی و سیاسی جامعه فراهم آورد. ایشان در این اصلاح، تنها به دنبال این نبود که با تغییر ساختار، کارکردها دگرگون شود، بلکه افراد به مثابه کنشگر و چگونگی روابط میان آنها نیز در این فرایند مهم بود؛ چراکه با تغییر در آنان، می توان به کارکردها دست یافت. ثانیا، اقدام بر اساس روش مزبور، در نظام سیاسی و اقتصادی، چشمگیر و غالب است؛ اما در نظام شخصیتی، ارزشی و روابط اجتماعی از اهمیت آن کاسته می شود؛ زیرا جنبه فرهنگی این سه نظام غالب است و تاکید بیشتر بر تغییر مستقیم مردم به وسیله آگاهی دادن به آنهاست.