بازتاب نقد قدرت در اشعار شهاب نیریزی

مطالعات بینارشته ای و یاری جستن از نظریه های مطالعات انتقادی، از رهیافت های کاربردی کردن پژوهش های نقادانه متون ادبی است. «تاریخ گرایی نوین» (New historicism) یکی از جدیدترین شیوه های تحلیل متن در عرصه مطالعات نقادانه ادبی است که به «تاریخیت متن و متنیت تاریخ» باور دارد و به بازسازی ذهنیت و جهان بینی مستتر در متن و دریافت رابطه این ذهنیت با ساختار قدرت زمانه آن می پردازد. در نوشته حاضر، پس از معرفی و مروری بر زندگانی سید اشرف نیریزی، متخلص به «شهاب»، از دید تاریخگرایی نوین به مهم ترین ستایه وی، که خطاب به احمدشاه قاجار و در تهنیت بازگشت او از سفر فرنگ سروده شده است، نظری افکنده خواهد شد. «شهاب» از سرایندگان عصر قاجار است که اشعار وی را باید یکی از حلقه های ناشناخته شعر بازگشت در عصر مشروطه دانست. وی شیخ الاسلام نیریز فارس از دوره ناصرالدین شاه تا احمدشاه و صاحب قریحه ای سرشار بود و برخلاف گفته عماد فقیه کرمانی که: «دو مقام است که با هم نشود جمع، عماد مذهب عاشقی و منصب شیخ اسلامی» عاشق پیشگی و ذوق شاعری را با شغل شیخ الاسلامی توامان داشت. در نوشته حاضر، پس از نگاهی به وقایع و اوضاع اجتماعی عصر شهاب و نگاهی به ستایه وی، برمبنای تاریخگرایی نوین، رابطه ذهنیت موجود در متن با «قدرت» زمانه آن تحلیل خواهد شد. خواهیم دید که از دید اغراض ثانویه جملات، ستایه شهاب بیش از مدح شاه قاجار، بیانگر نقد پنهان و گاه آشکار «هژمونی» دستگاه حاکمه است. تصحیح و تحلیل سروده های شهاب برای دستیابی به تصویر و شناختی هر چه دقیق تر از زنجیره شعر بازگشت و ادبیات عصر مشروطه، چه از منظر فرم و تتبع آثار پیشینیان، چه از لحاظ معنا و اندیشه-های نهفته در متن حائز؛ زیرا است.