مفهوم خرد در آیین مانی

مانی به دلیل بینش گنوسی و عرفانی خود، اهمیت زیادی برای خرد قائل بود. آیین مانوی مانند همه مکاتب عرفانی بر این اندیشه مبتنی بود که جان انسان گوهری ایزدی دارد که در زندان ماده گرفتار شده است. باید همه نیرو را به کار گرفت و آن را از این اسارت نجات داد و به وطن اصلی بازگرداند. خرد و آگاهی، مهم ترین تکیه گاه جان انسان در فرایند دشوار نجات و رستگاری است. جان، نوری است که اهریمن از جهان روشنی دزدیده و با خلق انسان و تعبیه آن در تن انسان کوشیده است که امکان بازگرداندن آن را برای نیروهای روشنی ناممکن سازد. جان نیز فراموش کرده است که وطن او نه این مغاک اهریمنی که جای دیگری است. به همین سبب، ایزدان مهمی چون خردیشهریزد و بهمن بزرگ و فرشته روشنی از قلمرو نور به یاری انسان شتافتند. آنها با سلاح خرد، گوهر انسان را به او یادآوری کردند و از طریق پیامبران، این خویشکاری را تداوم بخشیدند. مانی نیز که داعیه نجات بشریت را داشت، با پی ریزی یک دستگاه منسجم دینی به نام گزیدگان، که به زعم مانویان با سرکوب هوس های خود و رعایت اصول اخلاقی شدید، نشان الوهیت می یافتند، تلاش کرد مسیر آگاهی انسان و نجات او را تا به فرشگرد ادامه دهد. سرودهای بسیاری از مانویان به زبانهای مختلف باقی مانده که در وصف خرد، ایزدان آگاهی بخش و گزیدگان بخرد است، که این امر بیانگر جایگاه بلند خرد با مفهوم عرفانی آن، در آیین مانی است.