معرفگی و نمایه سازی مفعول در زبان فارسی

در نمایه سازی مفعول همزمان با گروه اسمی آزاد مفعولی، ضمیر واژه بستی هم مرجع با آن به فعل ملحق می شود. این پدیده ی دستوری در زبان فارسی اختیاری است و به نظر می رسد عوامل کلامی نظیر معرفگی، مشخص بودگی و ساخت اطلاع در وقوع آن دخیلند. در این پژوهش برآنیم تا تاثیر سلسله مراتب معرفگی در نمایه سازی مفعول در زبان فارسی را مورد بررسی قرار دهیم. بدین منظور داده های زبانی گونه ی گفتاری فارسی معیار مشتمل بر 455 مورد که از منابع مختلفی جمع آوری گردید مورد بررسی قرار گرفت. شواهد زبان فارسی از نقش مسلم معرفگی در نمایه سازی مفعول حکایت دارد، چرا که بیش از 90 درصد موارد نمایه شده به گروه های اسمی معرفه تعلق دارد و تنها حدود 3 درصد داده ها به نمایه سازی مفعول نکره ی نامشخص اختصاص می یابد. بررسی دقیق تر شواهد در چارچوب دستور نقش و ارجاع آشکار می سازد که گروه اسمی مفعول تنها در صورتی قابلیت نمایه سازی دارد که از نظر شناختی برای مخاطب تشخیص پذیر باشد. به این ترتیب نمایه سازی موارد اندک مفعول نکره در شواهد زبان فارسی تبیین می گردد. نکته ی دیگر آن که در تمامی موارد اعم از نمایه سازی مفعول معرفه یا نکره، گروه اسمی مفعول با «را» همراه است. بنابراین نمی توان «را» را نشان معرفگی یا مشخص بودگی دانست.