حقیقت بینان در دگرگونی های روزگار

بخت با کمیل بود. امیرالمومنین(ع) دستش را گرفته بود و به بیابان میبرد. به صحرا که رسیدند در محلی که احدی از نامحرمان نشنود، امام آهی عمیق کشید و گفت: ای کمیل! این دلها ظرفند، و بهترین ظرفها بزرگترین آنهاست. کمیل فهمید که آنچه قرار است بشنود ظرفیت بسیار میخواهد؛ ظرف دل ز اغیار تهی ساخت و گوش جان به مولا سپرد. آنچه را می‏گویم به خاطر دار؛ مردم سه دسته‏اند: عالمی ربانی، متعلمی کوشا در راه رستگاری، و مگسانی رونده به راست و چپ که درهم آمیزند، پی هر بانگی همراه شوند و با هر نسیم، به سویی خیزند؛ [آوارگانی که] نه از روشنی دانش فروغی یافتهاند و نه به پناهگاهی استوار شتافتهاند. کمیل! دانش به از مال است؛ دانش تو را پاسبان است و تو مال را نگهبان! هزینه کردن مال، آن را بکاهد و دانش با انتشار بیشتر شود! پرورده مال با رفتن مال نابود گردد. همچنین شناخت دانش، دینی است که باید بدان گردن نهاد؛ ای کمیل! به دانش است که آدمی در طول حیات طاعت پروردگار آموزد و برای پس از مرگ خود نام نیک اندوزد. دانش فرماینده است و مال فرمانبردار. کمیل! گنجوران مالها مرده‏اند هر چند زنده باشند و دانشمندان تا روزگار برپاست، پاینده‏اند. [بله] اجسامشان پایداری ندارد، اما نشانه‏هاشان در دلها آشکار است...