تضمین کیفیت محصولات آموزش پزشکی: یک ضرورت

در سال های اخیر، شاهد تغییرات، بازنگری و اصلاحات چشمگیری در حوزه آموزش در دانشگاه های علوم پزشکی کشور بوده ایم. بازنگری برنامه های درسی، به کارگیری روش های تدریس دانشجو محور، استفاده از روش های ارزیابی جدید، برگزاری کارگاه های آموزشی متنوع و نیز رشد فناوری های آموزشی در کشور مثال هایی از این تغییرات هستند. ظهور آموزش مجازی، تولید مواد آموزشی چند رسانه ای و نرم افزارهای با کاربردهای مختلف نمونه ای از رشد فناوری های آموزشی در کشور است. به نظر می رسد در آینده ای نه چندان دور شاهد ظهور محصولات آموزشی مختلف در کشور خواهیم بود؛ وضعیتی که از هم اکنون آثار آن نمود پیدا کرده است. به عنوان مثال، اگر یکی از دانشگاه های علوم پزشکی قصد آنلاین کردن ارزشیابی اعضای هیات علمی، استفاده از فضای مجازی در تسهیل فرایند یادگیری فراگیران یا بررسی کیفیت آزمون ها با استفاده از نرم افزار را داشته باشد با تنوعی از محصولات آموزشی مواجه می شود. تنوعی که گاهی به دلیل در اختیار نداشتن اطلاعات کافی در مورد محصول مورد نظر منجر به سر درگمی و گاها انتخاب نادرست و اتلاف منابع می شود. حال این سوال مطرح است که دانشگاه های علوم پزشکی، مدیران و مسوولان، اعضای هیات علمی، کارکنان و فراگیران آن به عنوان مصرف کنندگان محصولات آموزشی چگونه می توانند از کیفیت محصولات آموزشی اطمینان حاصل کنند؟ یکی از راه کارهای مناسب در این خصوص به کارگیری ارزشیابی مبتنی بر مصرف کننده است. اسکریون (Scriven) که خدمات ارزنده ای در زمینه ارزشیابی به جای گذاشته است، در دهه 70 میلادی با ورود سیل محصولات آموزشی جدید به بازار کشور آمریکا رویکرد ارزشیابی مبتنی بر مصرف کنندگان را با هدف کمک به مشتریان محصولات آموزشی مطرح کرد(1). مخاطب این ارزشیابی افراد یا موسساتی هستند که قصد صرف هزینه برای محصولات آموزشی را دارند. در این رویکرد ارزشیابی کننده با تعیین معیارهای کیفیت یک محصول آموزشی، سپس تعیین استانداردهای مرتبط و در نهایت تحلیل نتایج به منظور تعیین کیفیت محصول به نیازهای اطلاعاتی مصرف کنندگان در زمینه انتخاب محصول کمک می کند(2). به دلیل مشکل بودن فرایند تدوین استانداردها، اسکریون با مطالعه وسیع محصولات آموزشی و آزمایش 90 محصول چک لیستی را تهیه کرد که بازگوکننده وسعت معیارهای در نظر گرفته شده است. هم اکنون مجلات و وب سایت های مختلف در سراسر جهان با به کارگیری استانداردهای تدوین شده توسط اسکریون یا فرم های اصلاح شده آن به ارزشیابی محصولات آموزشی می پردازند که از معروف ترین آن می توان به وب سایت(WWC What Works Clearinghouse) اشاره کرد. سایت مذکور بر مبنای پژوهش های انجام شده با روش های تجربی و نیمه تجربی اطلاعاتی را در مورد پیامدهای برنامه ها و محصولات آموزشی فراهم می کند(3). به نظر می رسد در وضعیت کنونی کشور به منظور اطمینان از کیفیت محصولات آموزشی و کمک به مصرف کنندگان آن در انتخاب محصولات مناسب، لازم است ابتدا معیارها و استانداردهای کیفیت محصولات آموزشی متناسب با شرایط کشور تدوین شود. مشخص شدن استانداردها علاوه بر کاهش سوگیری در ارزشیابی، تولید کنندگان محصولات را به سمت تولید محصولاتی با کیفیت سوق می دهد؛ سپس تدابیری همچون چاپ و انتشار مجلات اختصاصی در این زمینه، ارائه گزارشات ادواری با رویکرد توصیف و تحلیل کیفیت محصولات آموزشی و ایجاد وب سایت ها و طراحی بانک های اطلاعاتی با هدف ارزشیابی محصولات آموزشی بر اساس استانداردهای تدوین شده و ارائه اطلاعات مورد نیاز مصرف کنندگان می تواند مفید باشد. علاوه بر این، انجام پژوهش های معتبر به منظور بررسی عملکرد محصول در شرایط و محیط های مختلف به عنوان اطلاعات پایه برای مجلات، وب سایت ها و بانک های اطلاعاتی فوق ضروری است. در این راستا، حمایت مجلات آموزش پزشکی داخلی به ویژه مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی به عنوان پیشگام اشاعه تجربیات آموزش پزشکی کشور به صورت انتشار پژوهش های معتبر و بدون سوگیری انجام شده در این زمینه کمک کننده خواهد بود.