طایر قدسی وحی بر بام خیال پیامبر

وحی پیامبرانه از موضوعاتی است که دانشمندان با رویکردهای مختلف به تجزیه و تحلیل و داوری درباره آن پرداخته اند. در خصوص وحی و نبوت، به ویژه نبوت پیامبر اکرم (ص) و وحی قرآنی، دست کم سه گفتمان دیده می شود: 1. گفتمان اسلامی، که وحی را کاملا الاهی می داند و در آن نقش بشر و عناصر بشری به صفر می رسد؛ 2. گفتمان مسیحی، که آن را الاهی- بشری ارزیابی می کند؛ 3. گفتمان سکولار، که آن را یک سر بشری دانسته، صرفا با پارادیم های اجتماعی و روان شناختی ارزیابی می کند. ویلیام مونتگمری وات، از الاهی دانان مسیحی است که بیش از 60 سال در زمینه اسلام و سیره پیامبر (ص) به پژوهش و عرضه آثار پرداخته است. او با آشنایی ای که با هر سه گفتمان دارد به ارائه سامانه نوینی در تحلیل وحی و نبوت و نیز پیامبری حضرت محمد (ص) و شکل و محتوای وحی قرآنی پرداخته است. او، برخلاف اسلاف خود، نه تنها به رد نبوت پیامبر اسلام (ص) نپرداخته، بلکه قرآن را حاوی وحی الاهی می داند. در این مقاله، ابتدا سامانه ای از آنچه وات در باب وحی گفته است ترسیم می کنیم. سپس به تحلیل و نقد آن می پردازیم. در مجموع، گفتمانی که وات در آن اصل وحی و نبوت و به تبع آن نبوت حضرت محمد (ص) را تحلیل می کند، برآیند سه گفتمان مسیحی، سکولار و اسلامی ارزیابی می شود.