خانواده در ایران باستان و شاهنامه

پیشینه شناسی موضوع خانواده از ضروریات خانواده پژوهی و مسائل مربوط به خانواده است. پژوهش های تاریخی نشان می دهند که در زمان های بسیار دور خانواده ی ایرانی از دودمان های بزرگ پدرسری تشکیل یافته بود. در این خانواده سلطه ی پدری بر روی اعضای آن نامحدود بود و پدر در آن واحد هم قاضی و هم مجری آداب مذهبی به شمار می رفت. زن، اگرچه اختیاراتی نسبت به شوهر نداشت با وجود این، بانوی خانه محسوب می شد و مورد احترام اعضای خانواده بود؛ فرزندان نیز نسبت به والدین خویش فرمان بردار و مودب بودند.
از دیدگاه آیین زرتشتی، تشکیل خانواده تکلیفی مذهبی و پیمانی لازم و واجب برای رستگاری روح بود؛ بنابراین چون فرزندان به سن رشد می رسیدند، پدران اسباب زناشویی فرزندان را براساس آداب و رسوم فراهم می ساختند.
در خانواده ی شاهنامه، پدر نقش سالاری مهربان و دوست داشتنی به عهده دارد و فرزندان از پدر خویش با نیک نامی و محبت یاد می کنند. هم چنین مادر مقامی والا دارد و همیشه مورد احترام و مایه ی مباهات فرزندان است. فرزندان، نیکی به والدین را یک اصل اخلاقی می دانند و حقوق والدین را رعایت می نمایند. در این خانواده، فرزند داشتن مایه ی روشنی روان است و دختر و پسر هر دو عزیز و گرامی هستند و روابط فرزندان براساس احترام کوچک تر به بزرگ تر می باشد.
در خانواده ی شاهنامه، زنان اطاعت از همسر را امری الزامی می دانند و در هر امری نظر و عقیده ی همسر خویش را خواستار شده، کسب اجازه می نمایند. آن ها نسبت به همسر، غم گسار، وفادار و مهربان هستند و علاوه بر نقش همسری و مادری، مربی و گاه قیم فرزندان خویش می باشند.