بازفهم قرآن و حدیث در تاریخ جهانگشالله

پس از حمله مغول، تاریخ نویسان متعددی به شرح وقایع این رویداد پرداختند. یکی از آثار مهم این دوره، تاریخ جهانگشای جوینی است. کاربرد گسترده آیات و احادیث و روایات در این اثر به منظور توجیه حمله مذکور جلب نظر می کند؛ گویی مولف خواسته است از همه آگاهی های قرآنی خود برای طبیعی جلوه دادن رویدادهای تلخ و فاجعه بار حمله مغولان بهره جوید و هر آنچه در قرآن کریم درباره حکمت و رحمت خداوند گفته شده است، برای تبیین این معنا به کار گیرد که حمله مغولان، تقدیری الاهی، و چاره ناپذیر بوده است. بناست که در این مطالعه در مقام تبیین و تفسیر روان شناختی این توجیه برآییم و دریابیم چرا جوینی و عمده معاصران ایرانی وی در مقام رویارویی با این مصیبت بزرگ، دانسته های مذهبی خویش را به مثابه آرام بخشی برای تعدیل روان خود به کار برده اند. بدین منظور، مطالعه را با تکیه بر نظریه روان شناختی «اسناد» از فریتس هایدر و همچنین، نظریه «ناهماهنگی شناختی» لئون فستینگر پیش خواهیم برد. بدین سان، از یک سو، رویدادی تاریخی را از رویکرد روان شناسی اجتماعی بازخوانی می کنیم؛ همچنان که از دیگر سو، اثر ذهنیتهای مفسر و هم رویدادهای اجتماعی را بر فهم متون دینی مطالعه خواهیم کرد. چنان که خواهیم دید، کاربرد آموزه های مذهبی برای تعدیل روانی، درعمل به تثبیت حاکمیت مغولان انجامیده است.