بررسی برخی صفات مورفوفنولوژیک مرتبط با عملکرد و زودرسی در ارقام اصلاح شده کینوا (Chenopodium quinoa)

کینوا (Chenopodium quinoa، Willd) از خانواده ی تاج خروسیان، گیاهی با قدمتی بیش از 5000 سال، بومی منطقه آند در بولیوی، شیلی و پرو و دارای دانه های گرد و ریز است. کینوا در ترکیبات مختلف غذایی بعنوان غذا استفاده می شود، همچنین نحوه طبخ دانه های آن بصورت پلو مشابه برنج بوده و در کشورهای آمریکای جنوبی بنام برنج اینکا معروف است. ارزش غذایی بسیار بالای دانه یا بذر کینوا موجب مقایسه آن توسط سازمان خواروبار جهانی با شیر خشک گردیده است. باتوجه به کارایی ها و قابلیت تحمل کینوا به شوری و خشکی، مهمترین عاملی که کینوا را مناسب برای کشت در مناطق خشک و بیابانی مستعد کشت، می نماید، زودرسی آن است، چراکه در انتهای دوره رشد، خشکی یک مشکل مهم برای کینوا محسوب می شود، زودرسی یک استراتژی مهم برای کاهش اثرات آن است.
جهت شناسایی ژنوتیپ هایی با عملکرد بالا و زودرس از بین ژنوتیپ های موجود، 5 ژنوتیپ گیاه جدید کینوا شامل ژنوتیپ های Ames13737، Ames13724، PI634919، PI510550 و PI665272 که از طریق مرکز ملی تحقیقات شوری یزد تهیه شده بودند، در سال 1392 در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در قالب طرح کاملا تصادفی با 5 تکرار کشت و صفات مختلف مورفوفنولوژیک مرتبط با عملکرد (وزن هزاردانه، ارتفاع گیاه، طول ساقه، تعداد خوشه در گل آذین اصلی، قطر ساقه) و زودرسی (روز تا جوانه زنی، روز تا چهار برگی، روز تا تشکیل گل آذین، روز تا مرحله رنگی شدن گل-آذین، روز تا گرده افشانی، زمان شیری شدن بذر، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک) مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج تجزیه واریانس نشان داد ژنوتیپ ها برای 6 صفت از 12 صفت اندازه گیری شده دارای تفاوت معنی داری بود. براساس ضرایب همبستگی، بیشترین سطح همبستگی مثبت معنی دار بین روز تا ظهور و روز تا رنگی شدن گل آذین می باشد. نتایج ماتریس فاصله اقلیدسی نشان داد ژنوتیپ QA1 با QP1 و نیز QA1، QA2 و QP1 با یکدیگر کمترین و ژنوتیپ QA1 با QP3 بیشترین فاصله ژنتیکی را داشت. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی، 3 مولفه را مشخص نمود که در مجموع 6/96 درصد از تنوع موجود در بین داده ها را توجیه نمود. مولفه اول (عملکرد) 5/45 درصد، مولفه دوم (جوانه زنی)، 4/40 درصد و مولفه سوم (ارتفاع)، 7/10 درصد از کل واریانس داده ها را توجیه نمود.
براساس نتایج تجزیه خوشه ای، دو صفت وزن هزاردانه و روز تا شیری شدن به عنوان مهم ترین صفات موثر بر انتخاب ژنوتیپ های کینوا جهت اصلاح ژنوتیپ های زودرس و با عملکرد بیشتر، شناسایی شدند. براساس نتایج تجزیه به مولفه های اصلی نیز مشخص گردید که ژنوتیپ های QA1، QA2 و QP1 به عنوان سه ژنوتیپ مناسب در برنامه های اصلاح بذر و ژنوتیپ QP2 که صفات رویشی در آن حایز اهمیت بود، می تواند به عنوان ژنوتیپ مناسب جهت برنامه های علوفه ای در نظر گرفته شود.