تحلیل گفتمان زیست محیطی برنامه های توسعه اقتصادی- اجتماعی جمهوری اسلامی ایران

امروزه، مقابله با مسائل زیست محیطی و حفاظت از محیط زیست و ایجاد محیط زیستی مناسب برای زندگی انسان، به یکی از مهمترین دغدغه های دولت ها در سرتاسر دنیا تبدیل شده و در نتیجه آن، سیاستگذاری های مقابله و حل مسائل زیست محیطی در دستور کار دولت ها قرارگرفته است. از جمله، جمهوری اسلامی ایران در قا لب برنامه های پنج ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، به مسئله محیط زیست پرداخته است. این برنامه ها، معمولا تحت تاثیر گفتمان های گوناگونی است که در جامعه شناسی محیط زیست، تحت عنوان گفتمان های زیست محیطی معروف و از پیشینه مناسبی برای تجزیه و تحلیل برخوردار است. از نظرتئوریک، گفتمان زیست محیطی در قالب دو گفتمان محیط زیست گرایی، گفتمان زیست بوم گرایی مطمح نظر قرار گرفته است. تحلیل گفتمان زیست محیطی، با یک ارزیابی علمی این شناخت را ایجاد می کند که تا چه اندازه مسیر قانونگذاری متناسب با رویکرد های کلان جامعه نسبت به محیط زیست بوده است. با توجه به اهمیت گفتمان زیست محیطی در هدایت سیاستگذاری ها و نیز اهمیت برنامه ریزی های توسعه در سطح کشور، پرسش های اساسی تحقیق حاضر عبارت است از: الف: محیط زیست، چه جایگاهی در برنامه های کلان توسعه ملی جمهوری اسلامی ایران دارد؟ ب: کدام نوع از گفتمان های زیست محیطی بر برنامه های پنج ساله توسعه غالب بوده است؟ برای انجام این پژوهش از روش اسنادی استفاده شده است. نتایج بررسی برنامه های پنج ساله توسعه نشان می دهد که در قسمت اعظم برنامه ها، به ویژه در برنامه های اول تا سوم توسعه، گفتمان محیط زیست گرایی غالب بوده و برنامه چهارم و پنجم توسعه نیز، تحت تاثیر گفتمان زیست بومی، طراحی و برنامه ریزی شده است. علاوه بر این، نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که در برنامه های پنج ساله توسعه، توجه چندانی به عدالت زیست محیطی نشده است. در خاتمه مقاله، پیشنهاد شده است تا همگام با تحولات داخلی و خارجی، گفتمان زیست بومی و نیز عدالت زیست محیطی مورد توجه قرار گیرد و در این راستا، اقدامات لازم جهت تصویب نهایی «سند ملی محیط زیست ایران» صورت پذیرد و مسائل محیط زیست جهانی نظیر تغییرات آب و هوا و گرم شدن زمین نیز در برنامه های توسعه ای مورد ملاحظه قرار گیرد.