بررسی اجتماع پذیری فضاهای تجاری در رویکرد اسلامی

اگرچه بازارها کانون پویای شهرها هستند، ولی حساسیت نگرشهای معنوی سبب محدودیت در جلوهگری کالبدی این فضاها و میزان اجتماعپذیری آنها میشود. این مقاله تلاش میکند تا روشن سازد که دیدگاه معنویت اسلامی چه تاثیراتی در میزان اجتماعپذیری مراکز تجاری شهری دارد. به نظر میرسد بین مراکز خرید معاصر و بازارهای گذشته تفاوتهای کالبدی و مفهومی بسیاری وجود دارد. به منظور اصلاح و بهبود این مراکز، لازم است ابتدا مبانی بازارهای سنتی در بحث اجتماعپذیری به دقت بررسی شود و سپس میزان تحقق آنها در مراکز امروزی مورد مطالعه قرار گیرد. هیاهوی جاذبه ها و هیجان ناشی از آن در مراکز خرید امروزی، طمانینه درونی را از انسان میگیرد و این همان دلیل نکوهش عارفان دینی از محیط بازار است. این پژوهش، با رویکردی انتقادی و متکی به روش آزادیپژوهی و استدلال منطقی است و هدف آن ارائه الگویی برای طراحی فضاهای تجاری معاصر با نگاهی به اجتماعپذیری در رویکرد اسلامی است. بدین منظور با استفاده از متون دینی، ابتدا اصول اجتماعپذیری حاکم بر این فضاها معرفی و سپس شیوه های تحقق آنها در شهرهای گذشته و معاصر مطالعه شده و با اصول مرتبط در شهرسازی جهان مقایسه گردیده است. براساس نتایج به دست آمده، این اصول در دو بخش سلبی و ایجابی قابل تفکیک است که از مهمترین آنها میتوان به ضرورت پرهیز از تظاهر بازار، تعریف حداقلی از نقش فراغتی بازار، ترکیب نقش اجتماعی- فرهنگی در بازار با مسجد، قابلیت بازار برای تعظیم شعائر دینی و... اشاره کرد. این اصول اگرچه به خوبی در شهرهای سنتی قابل مشاهده است، ولی برخی از آنها امروزه در طرحهای توسعه شهری و تحت تاثیر نظریه های جهانی به طور جدی مورد خدشه قرار گرفتهاند. با این حال این شرایط، مربوط به حالت آرمانی دینی است و تحقق آن در شرایط مصرفگرای معاصر نیاز به بسترسازی های گسترده دارد که در ابتدا ممکن است مورد واکنشهای سریع سنتستیزانه قرار گیرد.