نقد و بررسی مقاله عصمت از دایره المعارف قرآن لایدن بر اساس آراء و مبانی شیعه

اهتمام نوشتار حاضر، بررسی انتقادی مقاله «عصمت» (Impeccability)، اثر پال ای واکر، مورخ و مدرس دانشگاه های آمریکا و کاناداست که آن را در دایره المعارف قرآن لایدن به طبع رسانده است. حاصل این دیدگاه او درخصوص خاستگاه، ابعاد و ماهیت عصت را می توان چنین خلاصه کرد: عصمت، یعنی مصونیت از گناه و خطا؛ هرچند که این اصطلاح و این مفهوم، این گونه در قرآن به کار نرفته است اما بر پایه دیدگاه اکثریت متکلمان اندیشه معصومیت، اندیشه ای قطعی است. در قرآن و احادیث، کم وبیش به گناه پیامبران تصریح شده است و مسلمانان متقدم نیز آن را کم و بیش تصدیق کرده اند، بعدها شیعیان درپی ادعای قدرت مطلقه امامانشان، اندیشه عصمت را به وجود آوردند و اندک اندک آن را به پیامبران نیز تسری دادند. حتی یکی از متالهان شیعه (هشام بن حکم) مدعی بود که عصمت امام، ضروری تر از عصمت پیامبر است. برخی از پیامبران، دست کم پیش از بعثت مرتکب گناه شده اند. گناه یعنی نافرمانی به قصد مخالفت با قوانین خدا؛ اما مخالفتی که از سر غفلت و خطا صورت گیرد، گناه نیست و این بهترین تاویل درباره آیاتی است که به گناه انبیا تصریح می-کند. عصمت به معنای قادر نبودن بر گناه نیست، بلکه لطف و عطیه ای است از جانب خداوند که پیش از انجام گناه و حتی پس از آن به پیامبر می رسد.
در این نوشتار، باتوجه به مدعیات یادشده، این نتایج به دست آمده است که هرچند واژه عصمت در مفهوم کلامی خود در قرآن به کار نرفته است اما قرآن با واژه های دیگری برعصمت انبیا تصریح دارد. شیعه مبدع عصمت نیست و نسبت دادن این عقیده به متکلم شیعی، هشام بن حکم که وی عصمت امام را در مقایسه با عصمت پیامبر ضروری تر می-داند، بی اساس است. در مفهوم گناه، قید عمد یا سهو لحاظ نشده است. پس بهترین راه برای تاویل آیاتی که به ظاهر موهم عدم عصمت است، توجه به درجات گناه است، نه نظریه سهو پیامبر که از دیدگاه شیعه مردود است. هر چند عصمت، امری اختیاری و لطفی از جانب خداست، اما اسبابی چون علم به فساد گناه و اراده قوی پیامبر است که انگیزه ارتکاب به گناه را در وی از بین می برد، نه آن که بعد از تصمیم به گناه، این لطف، پیامبر را دریابد.