تبیین هستی شناسانه فنا از دیدگاه حکمت متعالیه

هر چند مفهوم «فنا» و مشتقات و لوازم آن از مفاهیمی است که در عرفان اسلامی پدید آمده، اما در فضای تفکر اسلامی، دیری نپایید که این مفهوم به فلسفه نیز راه یافت و فلاسفه اسلامی با نگاه هستی شناسانه خود، به تفسیر و نقد و حل آن پرداختند. به همین سبب صدرالمتالهین در نظام فلسفی خود زمانی به مسئله «فنا» می پرداخت که پیش از او دو مکتب فلسفی «مشاء» و «اشراق» تلاش هایی را در تبیین هستی شناسانه فنا انجام داده بودند. در این میان، ملاصدرا ادعا می کند که احدی از فلاسفه اسلام پیش از او نتوانسته اند گره مسئله فنا را – آن گونه که عرفا گفته اند - بگشاید. از دیدگاه او، حل این مسئله منوط به تبیین صحیح صیرورت وجودی است. صیرورت وجودی و تبدل ذات ریشه در اصل «اتحاد عاقل به معقول» و «اتحاد با عقل فعال» دارد. از سوی دیگر ملاصدرا به وحدت شخصی وجود معتقد است؛ یعنی محتوای شهود فانی فی الله ، در هنگام فنای ذاتی را پذیرفته است. از این رو، راه برای تبیین فنا در دستگاه فلسفی او هموار است.