پدیده های عروضی لطیف (المراقبه والمعاقبه والمکانفه)

علمای عروض توانستند پدیده هایی بین واحدهای آهنگ بیت شعر کشف کنند که این پدیده ها نشان دهنده تعامل و رفتار عجیبی بین این آهنگهاست؛ این تعامل در دو جا دیده شده است:1 در داخل یک تفعیله.
2 بین دو تفعیله.
این تعامل طبق یک نظام دقیق و ظریف صورت گرفته است که ذیلا شرح این پدیده ها به طور مختصر ذکر می شود:1 در بعضی از بحرها ملاحظه شده است که تفعیله هایی که بر دو سبب کنار هم مشتملند، باید یکی از دو سبب آنها زحاف را قبول کند، به شرط این که سبب دوم از زحاف سالم بماند. این پدیده را (المراقبه) نامیده اند.
2 در بعضی از بحرها دیده شده است که در تفعیله هایی که بر دو سبب مشتملند، دو حالت جایز است:حالت اول: این که هیچ زحافی تقبل نکنند، یعنی دو سبب تفعیله سالم از زحاف می مانند.
حالت دوم: این که یکی از دو سبب تفعیله زحاف را به شرطی تقبل کند که سبب دوم از زحاف سالم بماند.
همچنین در بحرهای دیگر ملاحظه شده است که این تعامل بین دو تفعیله همسایه صورت گرفته است و سه حالت زیر را دارد:حالت اول: سبب اول تفعیله بعدی به شرطی زحاف را می پذیرد که آخرین سبب تفعیله قبلی از زحاف سالم بماند.
حالت دوم: آخرین سبب تفعیله قبلی به شرطی زحاف را قبول می کند که اولین سبب تفعیله بعدی از زحاف سالم بماند.
حالت سوم: سبب های اول و آخر تفعیله ای که در وسط قرار دارد، به شرطی زحاف را هر دو قبول کنند که آخرین سبب تفعیله قبلی، و اولین سبب تفعیله بعدی از زحاف سالم بمانند. این پدیده را (المعاقبه) نامیده اند.
3 در بحرهای دیگر ملاحظه شده است که دو سبب تفعیله در پذیرفتن زحاف آزاد هستند، به طوری که می توانند هر دو از زحاف سالم باشند، و یا هر دو زحاف را قبول کنند، و یا یکی از آنها سالم بماند و دیگری زحاف را بپذیرد. این پدیده را (المکانفه) نام گذاری کرده اند.