بررسی تنوع حبوبات در بوم نظام های زراعی ایران

حبوبات، به خاطر دارابودن ویژگی های تغذیه ای و زراعی قابل ملاحظه، جایگاه خاصی در نظام های کشاورزی جهان دارند. این گیاهان در برخی کشورهای درحال توسعه به عنوان یک منبع پروتئینی باارزش محسوب شده و به علت این که گیاهانی کم توقع هستند، در اراضی حاشیه ای و سیستم های زراعی کم نهاده، کشت وکار می شوند. این گیاهان با تثبیت نیتروژن هوا موجب افزایش مقدار نیتروژن خاک می شوند. حبوبات، تاریخچه کشت وکار طولانی در ایران دارند و برخی معتقدند که بعضی از آنها مانند عدس (Lense culinaris Medik) و نخود (Cicer arietinum L.) در این کشور اهلی شده اند. این پژوهش به منظور بررسی تنوع کنونی حبوبات در ایران و پیش بینی روند آینده آن انجام شد. بدین منظور، اطلاعات مربوط به تنوع زیستی، عملکرد، سطح زیرکشت و تولید، جمع آوری شد و با ارزیابی شاخص شانون و سری های زمانی تجزیه و تحلیل انجام گرفت. براساس نتایج به دست آمده، تنوع حبوبات دیم کشور در سال 1382، به میزان 19/1برابر سال 1362 افزایش یافته و پیش بینی های انجام شده تا سال1400 نیز روند افزایش تنوع حبوبات دیم کشور را 22/1برابر نسبت به سال1382 نشان می دهد. این در حالی است که تنوع حبوبات آبی در سال1382 تنها 81/0برابر سال1362 بوده و ادامه این روند نشان داد که تنوع حبوبات آبی در سال1400، معادل 88/0 سال1382 خواهد بود. به این ترتیب، هرچند میانگین تنوع کل حبوبات کشور طی سال های 1362 تا 1382 تقریبا ثابت بوده است (03/1)، اما پیش بینی ها، کاهش10درصدی میانگین تنوع کل حبوبات کشور را در سال1400 نسبت به سال1382 نشان داد. تولید کل لوبیا، نخود و عدس در سال 1382 به ترتیب 29/3، 61/2 و 83/4 برابر سال 1362 افزایش یافته و در مورد سایر حبوبات، تغییر زیادی نداشته است. سطح زیرکشت کل (لوبیا، نخود، عدس) و نیز سایر حبوبات در سال 1382، به ترتیب 64/2، 50/2، 55/5 و 15/1 برابر سال 1362 افزایش یافته است؛ اما به نظر می رسد که عملکرد در طول این سال ها تغییر چندانی نداشته است؛ به جز در مورد لوبیا که به میزان 24/1برابر افزایش یافته است. بنابراین می توان گفت که افزایش تولید در اثر افزایش سطح زیرکشت اتفاق افتاده است.