بررسی و تحلیل دو نظریه درباره پیشینه یهودیان کاشان در تاریخ ایران

پیشینه حضور یهودیان در ایران به دوره اسارت بابلی، هخامنشیان و مادها، می رسد. یهودیان در این تاریخ طولانی، بر رغم شمار اندک، در حیات سیاسی، دینی، علمی و اقتصادی مردم ایران تاثیرگذار بوده اند. از شهرهای ایران، کاشان در چند سده مساعدترین زمینه را در مقایسه با دیگر نقاط ایران و جهان برای هم زیستی و بالندگی آنان فراهم ساخته است، چنان که برخی از یهودیان، کاشان را اورشلیم کوچک یا کهکشان عالمان و ادیبان یهود خوانده اند. این مقاله به طرح و بررسی دو نظریه درباره سابقه حضور یهودیان در این شهر پرداخته است: نظریه نخست پیشینه یهود را در کاشان به پس از دوره اسارت بابلی می رساند و نظریه دوم، به مهاجرت آنان از اسپانیا و دیگر شهرهای اروپا، به ویژه بعد از اعمال تفتیش عقاید اروپا به کاشان قائل است. مهم ترین دلیل نظریه نخست، میراث باستان شناسی کاشان، قدمت محلات وگورستان کلیمیان، گویش مخصوص کلیمیان کاشان (راجی ولوفتایی) و سنت شفاهی آنان است که واژه های ایران باستان از جمله مادی را در بر دارد. قائلان به نظریه دوم، به گزارش های مکتوب جهان گردان یهودی، مسیحی و روایت مورخان مسلمان استناد می کنند.