مطالعه رویشگاهی اکوتیپ های مختلف گل اروانه بزقی (Rech.f. Hymenocrater platystegius) در استان خراسان رضوی: روش تجزیه به مولفه اصلی

جنس گل اروانه (Hymenocrater) با بیش از 24 گونه پایا و بوته ا ی در دنیا از خانواده نعناعیان Lamiaceae می باشد. از بین 10 گونه مختلف این جنس در رویشگاه های مختلف ایران، گونه گل اروانه بزقی Hymenocrater platystegius Rech. f. منحصر به استان خراسان است. به دلیل کاهش میزان بارندگی سالیانه در استان خراسان و تغییر کاربری اراضی طبیعی به کشاورزی، رویشگاه های طبیعی این گیاه در حال نابودی است و با توجه به خواص داروئی ارزنده این گونه اقدام به مطالعه و ثبت مهمترین متغیرهای رویشگاهی موثر بر خصوصیات مورفولوژیکی گونه گل اروانه بزقی، در شش رویشگاه اصلی استان خراسان رضوی (بزد، بزق، بزنگان، زشک، کلات و گلمکان)، طی سال های 89-1387 شد. جهت ثبت صفات رویشی و زایشی گیاه، ویژگی های توپوگرافی و اقلیمی مناطق مورد از توده های طبیعی این گونه نمونه برداری شده، تجزیه و تحلیل داده ها با روش تجزیه به مولفه های اصلی (آنالیز PCA) و آنالیز خوشه ای(PC) انجام شد. نتایج نشان داد که رویشگاه های مورد مطالعه تشابه زیادی در خصوصیات طبیعی داشتند. همچنین مقایسه خصوصیات مورفولوژیکی گونه در مناطق مختلف مورد بررسی، بیانگر وجود چهار اکوتیپ متفاوت بود. نتایج نشان داد که از میان 15 متغیر گیاهی اندازه گیری شده، وزن خشک برگ، تعداد ساقه در بوته، تعداد گره و تعداد گره گلدار بیش از 97 درصد واریانس محیطی را به خود اختصاص دادند. از میان صفات مورفولوژیکی گونه، وزن خشک برگ و در بین خصوصیات توپوگرافی و اقلیمی رویشگاه ها، اقلیم با بار مثبت 55/0، بیشترین تاثیر را بر مولفه اصلی اول داشتند. بر اساس نتایج حاصله از آنالیز خوشه ای، خصوصیات توپوگرافی و اقلیمی، رویشگاه های مورد مطالعه (با معیار تشابه 70 درصد)، به پنج دسته متمایز تفکیک شد که بر این اساس، رویشگاه های گلمکان و کلات در یک خوشه قرار گرفت. بر این اساس می توان تاثیر خصوصیات اکولوژیکی بر تمایز افراد یک گونه در اکوتیپ های مختلف را یادآورشد.