فرهنگ سیاسی علمای سنتی دوران مشروطه؛ با تاکید بر آرای شیخ ابوالحسن نجفی مرندی و محمدحسین تبریزی

فرهنگ شامل عقاید و ارزش ها و احساسات است. نظام های فرهنگی از سویی محصول اعمال و باورهای انسانی متعددی اند و از سویی دیگر، در ابعاد مختلف، اعمال و باورهای انسانی را محدود می کنند. سیاست از مهم ترین حوزه هایی است که فرهنگ نقشی تعیین کننده در آن دارد. می توان در قالب مفهوم فرهنگ سیاسی، تاثیرات دیرپای عوامل فرهنگی بر مواضع و جهت گیری های سیاسی را مورد مطالعه قرار داد. این مقاله درصدد بررسی فرهنگ سیاسی علمای سنتی دوران مشروطه به عنوان جریان سیاسی مستقل است. در مطالعات انجام پذیرفته، کم تر به طور مستقل به این جریان سیاسی پرداخته شده است و مواضع این جریان غالبا ذیل جریان طرفدار شیخ فضل الله نوری بررسی شده اند. آثار مکتوب معدودی از نویسندگان متعلق به این جریان در دست است. دو رساله مشهور متعلق به این جریان، «دلایل براهین الفرقان فی بطلان قوانین نواسخ محکمات القرآن» نوشته شیخ ابوالحسن نجفی مرندی دولت آبادی و «کشف المراد من المشروطه و الاستبداد» نوشته محمدحسین بن علی اکبر تبریزی هستند. در تدوین چارچوب مفهومی این پژوهش، از الگویی ترکیبی با محوریت دیدگاه های گابریل آلموند و جی. بینگهام پاول استفاده شده است. در تکمیل این الگو از دستاوردهای صاحب نظرانی چون وربا و لوسین پای و رونالد اینگلهارت و ولزل و... نیز استفاده شده است. روش تحقیق این پژوهش تحلیل محتوای مضمونی است و در مراحل مختلف طبقه بندی مضامین، از تکنیک های کدگذاری باز و محوری استفاده شده است. بررسی آثار مذکور بر مبنای چارچوب مفهومی تدوین شده، حاکی از آن است که الگوی واحدی از فرهنگ سیاسی، در ابعاد و مولفه های مختلف، بر دو اثر حاکم است. می توان گفت مبنای ارزشی هر دو نویسنده، «اقتداری»؛ به لحاظ ظرفیت های فرهنگی و سیاسی، رویکرد آن ها «انحصارگرایانه»؛ و موضع سیاسی هر دو نویسنده نسبت به وضعیت نظام سیاسی در دوران مشروطه «اعتراضی» است.