سیاحت نامه ی ابراهیم بیگ از بازنمایی واقعیت تا کارویژه های رسانه ای

دیرباز ابزار و وسایل مختلفی برای تعامل و کنش ارتباطی و فرهنگی وجود داشته است. یکی از این ابزارها، سیاحت نامه و داستان ها ی تخیلی جهانگردان است که البته پیشینه ی آن در غرب به سده ها ی قبل می رسد. کارویژه ی بسیاری از این سیاحت نامه ها در وهله ی نخست، نقد مناسبات موجود بوده است. «سیاحت نامه ی ابراهیم بیگ» یکی از این کتابهاست که در زمان قاجار منتشر شد و تاثیر زیادی بر انقلاب مشروطه داشت. هدف ما در وهله ی نخست در این مقاله، کشف مضامین آشکار و مستتر این متن مهم برای فهم تاثیر آن بر افکار مشروطه خواهان و نیز کارکرد رسانه ای آن است. هدف دیگر، درک مناسبات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آن عصر از زوایه ی جامعهشناسی سیاسی است. روش پژوهش ما برای پی گیری این دو هدف، «روش تحلیل تماتیک» است که در شمار روش ها ی کیفی است. ما با جمع آوری و تحلیل داده کیفی بدست آمده از متن دریافتیم که تلاش نویسنده در جهت آگاه سازی مردم به منظور دگرگون ساختن شرایط روزگار خود بوده است. در این زمینه او نخست به «ترسیم وضع موجود» سپس «آسیبشناسی آن وضعیت » و بعد « راه ها ی برون رفت از آن شرایط» و بالاخره «ترسیم وضعیت ایده آل » به نحو ظریف و دقیق پرداخته است. آشکارسازی و مقوله بندی این مضامین مهم و ارزشمند به نظر ما به غنی سازی ادبیات موجود درباره ی مشروطیت کمک می کند و افزون بر این، این مضامین دارای بار مفهومی و نظری مهمی هستند و می توانند ما را در فهم مناسبت سیاسی و فرهنگی و اجتماعی دو سده ی گذشته یاری رسانند.