خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، میکرومورفولوژیکی و کانی شناسی رسی خاک های حاوی زئولیت منطقه رفسنجان

زئولیت از جمله کانی های رسی آلومینوسیلیکات آبدار آنیونی با فرم ساختمانی سه بعدی است که کاربردهای فراوانی در رفع آلودگی خاک ها، رسوبات و منابع آب از عناصر سنگین دارد. این پژوهش با هدف بررسی خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، کانی شناسی رسی و میکرومورفولوژیکی خاک های برش طولی رفسنجان- سرچشمه در قالب یک ردیف پستی بلندی و مواد مادری انجام گرفت.
منطقه مورد مطالعه از پدیمنت های پوشیده واقع در جنوب غربی رفسنجان شروع و تا 65 کیلومتری جنوب غربی این شهر یعنی منطقه سرچشمه امتداد دارد. رژیم های رطوبتی و حرارتی منطقه به ترتیب اریدیک و مزیک می باشند. در این پژوهش ابتدا با استفاده از نقشه های توپوگرافی، نقشه های زمین شناسی و تصاویر ماهواره ای گوگل ارت، اشکال اراضی و سازندهای زمین شناسی موجود در منطقه شناسایی شدند. اشکال مختلف اراضی شامل پدیمنت پوشیده (خاکرخ 1)، پدیمنت سنگی (خاکرخ های 2 و 3) و کوه (خاکرخ های 4، 5، 6 و 7) هستند. شکل اراضی پدیمنت پوشیده از رسوبات سنگریزه ای جوان، پدیمنت سنگی از آرکوزها و توف ها و کوه از سنگ های تراکی-بازالتیک و دولریتیک تشکیل شده اند. در مجموع هفت خاکرخ متاثر از سازندهای مختلف زمین شناسی در اشکال اراضی فوق الذکر حفر، نمونه برداری و تشریح گردید. خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، کانی شناسی رسی و میکرومورفولوژی نمونه های خاک تعیین و در نهایت خاک ها با استفاده از سیستم های رده بندی آمریکایی و طبقه بندی جهانی رده بندی شدند.
بر اساس بررسی های صحرایی و آزمایشگاهی، افق های مشخصه کلسیک، ژیپسیک، آرجیلیک و کمبیک در این خاک ها شناسایی شدند. زیرگروه های تیپیک هاپلوکلسیدز، تیپیک کلسی آرجیدز، تیپیک توری ارتنتس و تیپیک هاپلوکمبیدز بر اساس سامانه رده بندی آمریکایی جدا شدند. در سامانه رده بندی جهانی خاک ها در گروه های مرجع کمبی سول، کلسی سول و رگوسول جای گرفتند. تشکیل افق Btk در خاکرخ های 4 و 5 به اقلیم مرطوب گذشته نسبت داده شد. بررسی مقاطع نازک کانی خاکستری زئولیت به شکل کاملا شعاعی (مخروطی شکل) با خاموشی موازی را نشان داد. عوارض خاک ساخت کربنات کلسیم به صورت پوشش، پوشش های زیرسطحی و نودول، عوارض خاک ساخت گچ به صورت عدسی شکل و صفحات در هم قفل شده و رس به صورت پوشش های رسی در مقاطع نازک شناسایی شدند. کانی شناسی بخش رس خاک های منطقه مورد مطالعه حاکی از وجود کانی های رسی کائولینیت، ایلیت، پالی گورسکیت و اسمکتیت می باشد. سازندهای حاوی زئولیت منطقه حضور شابازیت با پیک های رده اول، دوم و سوم 0/64، 0/59 و 0/29 نانومتر و ناترولیت با پیک های رده اول و دوم 0/42 و 0/3 نانومتر را همراه با ناخالصی های کلسیت و کوارتز نشان دادند. زئولیت نوع ناترولیت در خاک های منطقه مورد مطالعه شناسایی شد که در خاک نسبت به فاصله از سازند زمین شناسی حاوی زئولیت روند کاهشی نشان داد. منشا کانی زئولیت در خاک-های منطقه مورد مطالعه به ارث رسیده از مواد مادری می باشد.
نتایج تحقیق نمایانگر نقش مهم پستی بلندی و مواد مادری در تغییرپذیری خصوصیات خاک ها می باشد.