تحلیل خانه تاریخی تک بادگیره باجغلی(میرزا علی صراف)بر مبنای سازماندهی فضایی

خانه های تاریخی باارزش اصفهان غالبا در بازه زمانی دوره صفویه تا اواخر دوره رضاشاه )پهلوی اول( و بر اساس الگوی حیاط مرکزی و ویژگی های معماری مناطق نیمه گرم و خشک ایران ساخته شده اند، اما به لحاظ موقعیت دینی و فرهنگی ساکنان )مسلمان، ارمنی، یهودی، زرتشتی( یا موقعیت شغلی و اجتماعی آنان )بازرگان و تاجر، روحانی، ملاک و زمین دار( تفاوت هایی در سازماندهی فضاها، نقش آب و تزیینات آنان به چشم می خورد. مقایسه و بررسی عکس های هوایی اصفهان طی سال های مختلف، تغییر سریع چهره بافت تاریخی شهر اصفهان ) 4300 هکتار( را نشان می دهد که از این میان خانه های تاریخی به عنوان رکن اصلی شاکله محلات شهر، به دلیل ویژگی های خاص خود بیش از دیگر ابنیه در معرض تغییر و نابودی قرار دارند. بررسی ها نشان داد که مطالعات صورت گرفته در مورد این خانه ها نسبت به خانه های تاریخی دیگر شهرهای جهان، محدود بوده است و با توجه به تغییر چهره سریع و سرعت بالای تخریب، تعلل در بررسی آنها موجب از میان رفتن مدارک ب ینظیری در معماری ایرانی می شود. در این مقاله به تحلیل سازماندهی فضا در خانه تاریخی باجغلی پرداخته شده است که از معدود بناهای ت کبادگیره باقی مانده از عصر صفوی است. هسته اولیه آن در دوره صفویه شکل گرفته و در زمان قاجار، توسعه یافته و الحاقاتی نیز در زمان پهلوی به آن افزوده شده است. تحقیق حاضر به منظور پاسخ به پرسش هایی همچون چگونگی ویژگی های سازماندهی فضاهای معماری، سازه، تزیینات، و بادگیر یگانه این خانه انجام گرفته است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی تحلیلی است و برای مستندسازی ویژگی های معماری، سازه و تزیینات بنا، از برداشت ترسیمی، تصویری، نوشتاری، و شنیداری شفاهی بهره گرفته شده است. از انگیزه های مطالعه خانه باجغلی می توان به ویژگی های منحصربه فرد این بنا همچون داشتن یک بادگیر، ساخت جبهه اصلی در شمال زمین به شیوه رایج خانه های ارامنه جلفای اصفهان در دوره صفوی، و وضع نابسامان کنونی این خانه اشاره کرد. همچنین شناخت معماری این خانه تاریخی، به منظور درک بخشی از هویت ناشناخته تاریخی شهر اصفهان، امری ضروری است. از آنجا که بادگیر در معماری شهر اصفهان رایج نیست می توان بر اساس این بنا، حضور ت کبادگیر در خانه های شهر اصفهان را مورد بحث قرار داد. بر همین اساس در جبهه جنوبی، ویژگی های خانه های دوره صفویه همچون ایجاد تالار چلیپایی با غلام گردش، برپایی سقف طاق و چشمه، ایجاد تزیینات حجمی و سطحی چون مقرنس، نقاشی و گچبری در فضای درون و معرق آجر در نمای رو به حیاط و قوس های متداول دوره صفوی چون کلیل و تیزه دار مشاهده شده است. در جبهه شمالی نیز ویژگی های معماری دوره دوم قاجار همچون داشتن تالار مستطیلی با سقف تخت و تزییناتی همچون آلت و لقط، گچبری برجسته و نقاشی های الهام گرفته از نقاشی غرب و قوس های نیم دایره مشاهده شد. یافته های تحقیق نشا ندهنده نحو فضا و ویژگی های سازه، تزیینات و فضای معماری خانه باجغلی در مقایسه با سایر خانه های هم دوره آن در بافت تاریخی اصفهان بوده است.