جامعیت انسان کامل در نهج البلاغه

یکی از برجسته ترین و اساسی ترین ویژگی های انسان کامل، جامعیت اوست و این بدین معنی است که کلیه مراتب وجودی عالم را واجد است و همه ویژگی ها و ابعاد نشئات سابق و لاحق در وجود او ظهور یافته است. حقیقت «وجود» که همان حق تعالی است، دارای ظهور و بطونی است. ظهور آن عالم هستی است و بطون آن «اسمای الهی» است. برزخ جامع و واسطه میان این دو همان انسان کامل می باشد. به عبارت دیگر، انسان کامل واجد تمام خصوصیات عوا لم و مظاهر ربوبی از غیب تا شهادت است.
انسان کامل به لحاظ دارا بودن کلیه مراتب عالم، عالم صغیر نیز نامیده شده و به خاطر جامعیت اسما و صفات الهی، خلیفه الله است و بدین ترتیب حق ولایت نیز دارد. ازسویی دیگر چون برزخ میان ظهور و بطون وجود است، مقام وساطت علمی، عینی و فیض رسانی به سرتاسر هستی با اوست و چون عالم دائر مدار وجود ولی الله است، مقام قطبیت زمان متعلق به اوست، ازاین رو حجت الله است و جهان هرگز از وجود او خالی نخواهد ماند.