بررسی تاثیر نظام های خاک ورزی و پرایمینگ بر سهم ساقه اصلی و فرعی در عملکرد سویا

خاک ورزی مرسوم خاک مانند گاوآهن برگردان دار و دوار در هرسال به شدت باعث اختلال در لایه سطحی خاک می شوند. در کوتاه مدت این نظام یک محیط فیزیکی خوب برای سبز شدن گیاه زراعی، رشد سریع اولیه آن، جذب مواد مغذی و عملکرد بالای محصول را فراهم می کند با این حال، در دراز مدت سبب تخریب ساختار خاک و افزایش معدنی شدن ماده آلی خاک که باعث کاهش ماده آلی خاک، کاهش مواد مغذی، فشردگی خاک و فرسایش خاک می شود. همه ی این فرآیندها ساختار خوب خاک را کاهش و بازدارنده پایداری زمین های کشاورزی می شود از این رو، اتخاذ شیوه های خاک ورزی حفاظتی، برای مثال بدون شخم (No-Tillage) و شخم کاهشی، در دو دهه گذشته به طور گسترده در مناطق متخب پذیرفته شده است. خاک ورزی حفاظتی باعث بهبود عملکرد اقتصادی و بهره وری مصرف انرژی، کاهش خطرپذیری (ریسک) تولید و اختلال خاک، بهبود حفظ کیفیت ماده آلی خاک و سودمندی های خاک می شود، گزارش شده که خاک ورزی حفاظتی سبب افزایش عملکرد دانه نخود، کتان و گندم بهاره می شود.
با توجه به اینکه اطلاعات کمی در مورد تفاوت رقم های در توانایی برای تخصیص عملکرد دانه بین ساقه اصلی و ساقه فرعی در واکنش به نظام های خاک ورزی وجود دارد، بنابراین، آزمایشی در سال زراعی 1393 به صورت کرت های خردشده (اسپلیت) فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران واقع در کرج اجرا شد. عامل اصلی شامل دو نوع نظام خاک ورزی (شخم متداول و بدون خاک ورزی) و عامل فرعی شامل سه رقم (L17، ویلیامز، نکادر(032) که با عامل سوم پیش تیمار بذر (پرایمینگ) با نیترات پتاسیم 4/0 درصد و بدون پیش تیمار بذر (شاهد) به صورت فاکتوریل در کرت های اصلی شکسته شدند. در این آزمایش صفاتی همچون شمار ساقه در بوته، عملکرد و اجزای عملکرد در ساقه اصلی و ساقه فرعی اندازه گیری شدند.
نتایج و بحث: تراکم بوته در واحد سطح تحت تاثیر اثر متقابل پیش تیمار بذر در خاک ورزی و اثر ساده رقم معنی دار شد. شمار دانه در غلاف و عملکرد در هکتار ساقه اصلی و همچنین شمار دانه غلاف در بوته و وزن هزار دانه در ساقه فرعی سویا تحت تاثیر اثر متقابل سه گانه خاک ورزی، رقم و پیش تیمار بذر قرار گرفتند. اثر متقابل پیش تیمار بذر در خاک ورزی روی وزن هزار دانه ساقه اصلی و عملکرد دانه در واحد سطح ساقه فرعی تاثیر معنی داری داشت. تاثیر پذیری شمار غلاف در بوته، شمار دانه در بوته و عملکرد دانه در بوته ساقه های فرعی سویا از اثرمتقابل رقم در خاک ورزی معنی دار بود. همچنین شمار دانه در بوته و عملکرد دانه در بوته ساقه های فرعی سویا تحت تاثیر اثر متقابل رقم در پیش تیمار بذر قرار گرقتند. اثرگذاری ساده رقم و خاک ورزی روی شمار ساقه فرعی در بوته معنی دار بود و عملکرد دانه در بوته ساقه اصلی نیز معنی دار بود. سهم در عملکرد نهایی در ساقه های اصلی و فرعی سویا تحت تاثیر اثرگذاری ساده خاک ورزی، رقم و پیش تیمار بذر معنی دار شد.
در نظام خاک ورزی حفاظتی و بذرهای شاهد بیشترین شمار بوته در واحد سطح (25 عدد) به دست آمد و در شرایط پیش تیمار بذر و خاک ورزی معمول استقرار گیاهچه با مشکل جدی روبه رو شد. رقم L17 در نظام خاک ورزی حفاظتی و شرایط بدون پیش تیمار بیشترین و بذرهای پیش تیمار شده رقم نکادر کمترین میزان عملکرد دانه در ساقه اصلی را داشتند. بذرهای شاهد در نظام خاک ورزی معمول عملکرد بیشتری در ساقه های فرعی تولید کرده اند و هنگامی که بذرهای پیش تیمار شده سویا در نظام خاک ورزی حفاظتی کشت شدند میزان عملکرد به پایین ترین میزان رسید. عملکرد ساقه های فرعی در رقم ویلیامز در نظام خاک ورزی معمول بیشترین میزان و رقم ویلیامز در نظام خاک ورزی حفاظتی کمترین میزان بود. در نظام خاک ورزی حفاظتی ساقه اصلی و در خاک ورزی معمول ساقه های فرعی بیشترین سهم را در عملکرد داشتند.