عالم عقل و ماورای عقل در اندیشه عین القضات

فلسفه در مقام دانشی که جلوه عقلانیت و اندیشه ورزی است، با آموختن روش صحیح بکارگیری تفکر به انسان میتواند او را از عالم حسیات که عالم تاریکی و نادانی است، برهاند. عالم حسیات در اندیشه عین القضات دنیای انسانهایی است که به شکل و شمایل انسان اما از حقیقت انسانیت بی بهره اند؛ زیرا ایشان غافلانند و به دور از خرد و اندیشه در عالم حیوانی بسر میبرند. به باور عین القضات، انسان با بهره مندی از عقلانیت میتواند از وادی حس درگذرد و به عالم عقل و اندیشه پای بگذارد؛ به این معنا که به آموختن علوم فلسفی و دیگر علوم سودمند بپردازد و صاحب خرد و عقلانیت گردد و با بهره مندی هرچه بیشتر از عقلانیت، از وادی عقل هم پار را فراتر نهاده و به وادی دیگری قدم نهد که عین القضات آن را «طور ورای عقل» مینامد. او رسیدن به این مرتبه را از دو راه ممکن میداند: الف) ریاضت عقل، بدین معنی که انسان باید با همت گماشتن به علوم نظری همچون فلسفه به ریاضت عقل بپردازد؛ ب) تربیت اراده که آدمی باید برای تربیت اراده به تصفیه باطن از اخلاق ناپسند بکوشد و با اهل ذوق همنشین گردد. در این نوشتار میکوشیم تا با نگاهی به سه وادی «حس، عقل و ماورای عقل» از دیدگاه عین القضات، به نقش فلسفه و خردورزی چونان راهی برای راهیابی انسان به طور ورای عقل و رسیدن به بصیرت و معرفت که موجب سعادت اخروی است، بپردازیم.