ارزیابی کیفیت زندگی شهری مبتنی بر داده های آماری و مکانی

کیفیت زندگی به مفهوم توانمندی محیط برای فراهم آوردن و پاسخگویی به نیازهای مادی و معنوی افراد جامعه و در برگیرنده ی مفاهیمی همچون رفاه فردی، اجتماعی و عدالت فضایی، به عنوان ابزاری کارآمد همواره موردتوجه مدیران و برنامه ریزان شهری بوده است. مبنای ارزیابی بسیاری از مطالعات کیفیت زندگی شهری، بر اساس دو رویکرد عینی و ذهنی است. رویکرد عینی مبتنی بر شاخص های محیط فیزیکی و اجتماعی کیفیت زندگی و رویکرد ذهنی مبتنی بر دیدگاه ساکنین و میزان رضایت آن ها از کیفیت زندگی شان می باشد. این پژوهش با هدف ارزیابی کیفیت عینی زندگی شهری، شناخت ابعاد و شاخص های موثر بر آن انجام شده است و سعی شده است با بیان مفهوم کیفیت زندگی، شناسایی ابعاد و شاخص های تاثیرگذار، نحوه ی ارتباط این شاخص ها و همچنین نحوه ی سنجش آن ها در محیط شهری، مورد بررسی قرار گیرد. شاخص های این پژوهش، شامل سه بعد اجتماعی-اقتصادی، زیست محیطی و عدالت فضایی است. ارزیابی بعد اجتماعی-اقتصادی با استفاده از داده های آماری و روش تحلیل عاملی، صورت گرفته است. همچنین به منظور ارزیابی بعد زیست محیطی با استفاده از تصاویر ماهواره ای و داده های مکانی، نقشه های مربوط به شاخص های سبزینگی، دمای سطح زمین، آلودگی هوا و آلودگی صوتی استخراج شد و از تلفیق آن ها شاخص نهایی بعد زیست محیطی کیفیت زندگی، به دست آمد. به منظور ارزیابی بعد عدالت فضایی، از دو شاخص دسترسی و اختلاط کاربری استفاده شد و به کمک این دو شاخص، توزیع یکنواخت و دسترسی به کاربری های خدمات شهری، اندازه گیری شد. در نهایت به منظور ارزیابی شاخص نهایی کیفیت زندگی شهری و همچنین رتبه دهی به محله های شهر، از روش TOPSIS به عنوان یکی از روش های تصمیم گیری چندمعیاره استفاده شد. برای بررسی میزان ارتباط شاخص نهایی استخراج شده برای هر بعد از کیفیت زندگی، از تحلیل همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج نشان دهنده ی وجود همبستگی بین شاخص اجتماعی-اقتصادی با شاخص عدالت فضایی (543/0) و زیست محیطی (415/0) است. بنابراین برای ارتقاء شاخص کیفیت زندگی شهروندان، لازم است تغییراتی در جهت بهبود ابعاد عدالت فضایی و محیط زیست، صورت گیرد. در واقع ایجاد تغییرات اساسی و بهبود شرایط زیست محیطی و افزایش سطح دسترسی به خدمات، می تواند به عنوان راهکاری برای ترغیب به سکونت افراد با سطح اجتماعی- اقتصادی مناسب در مناطقی شود که در حال حاضر به دلیل فقدان این شاخص ها مورد توجه این قشر از شهروندان قرار نگرفته اند.