رسوب شناسی و زمین شیمی رسوبی ریزگردها در کلان شهر اهواز

ریزگرد تودهای از ذرات جامد در مقیاس میکرون است که در هوا پخش می شود و اثرات زیانبار زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی بسیار از خود برجای میگذارد. در سالهای اخیر، در آسمان ایران به ویژه مناطق جنوبی و غربی، ریزگردها به طور گستردهای ظاهر شده و در برخی موارد غلظت آلاینده های ناشی از آنها تا 66 برابر حد مجاز هم رسیده است. به منظور آگاهی از ویژگی های بافتی، کانی شناسی و ترکیب شیمیایی ریزگردها در اهواز نمونه هایی از رسوبات برجای مانده از توفانهای گرد و غبار این کلان شهر در تابستان 1393 جمع آوری و مورد بررسی قرار گرفت. نتایج دانه سنجی نشان می-دهد که این نمونه ها از 50/11 درصد ماسه بسیار دانه ریز، 61 درصد سیلت و 50/27 درصد رس تشکیل شده و از نظر بافتی در محدوده سیلت (رده Z) و سیلت ماسهای (رده sZ) قرار میگیرند. میانگین اندازه دانه ها 10/6+ فی (سیلت متوسط)، انحراف معیار 17/2 فی (جورشدگی بسیار بد)، کج شدگی مثبت (14/0+) و کشیدگی پهن (71/0) تعیین گردید. با توجه به شکل منحنی تجمعی، دامنه تغییرات اندازه دانه ها و پارامترهای آماری، نمونه های مورد مطالعه در گروه لسهای سیلتی قرار میگیرند. کانی های اصلی موجود در بخش درشتتر ریزگردها را کانی های روشن به ویژه کوارتز، فلدسپات، کلسیت و ژیپس تشکیل میدهند که با درصد کمی از کانی های تیره مثل پیروکسن، گوتیت، هورنبلند و بیوتیت همراه هستند. این ترکیب بیانگر فراوانی تکتوسیلیکاتها و آلومینوسیلیکاتها در خاستگاه ریزگردها است که عمدتا از بیابانهای عراق و عربستان منشا گرفتهاند. در نمودارهای پراش اشعه ایکس هم رسهایی از نوع کائولینیت، پالیگورسکیت و کلریت شناخته شدند که شرایط آب و هوایی خشک و محیط قلیایی منشا این ذرات را تایید میکنند. پایش توفانهای نیمه دوم سال 1393 از یک تغییر مشخص در منشا ریزگردها به کانونهای داخل کشور حکایت میکند که ضرورت بررسی مداوم این پدیده را گوشزد میکند. نتایج طیف سنجی جذب اتمی و فلورسانس اشعه ایکس نشان میدهند که سیلیسیم، آلومینیم و آهن فراوانترین عناصر موجود در گرد و غبار اهواز هستند. محاسبه ضریب غنی شدگی برخی از عناصر کمیاب هم حاکی از غلظت بالا و منشا غیرطبیعی بعضی فلزهای سنگین مثل نیکل، کبالت، کادمیم و روی در ریزگردهای مورد مطالعه است.