اثر عمق غرقابی بر تلفات تبخیر از سطوح شالیزاری

در روش آبیاری غرق آبی در اراضی شالیزاری، تبخیر آب از سطح خاک یکی از اجزای تلفات آب محسوب می گردد. مقدار تبخیر در این اراضی تابع عوامل دما، رطوبت نسبی، سرعت باد، سطح پوشش گیاهی، عمق غرق آبی، عمق ایستابی در زیر سطح خاک و عوامل متعدد دیگر می باشد. در مدیریت های مبتنی بر آبیاری تناوبی، شالیزارها از حالت غرق آب دایم خارج گردیده اند و در هر نوبت آبیاری سطح آب در آن ها از حد فاصل غرق آب تا ظهور ترک مویین تغییر می کند. این تحقیق با هدف اندازه گیری مقدار تبخیر در دوره رشد برنج در عمق های مختلف غرق آبی در شرایط اراضی شالیزاری استان گیلان در محل مزرعه موسسه تحقیقات برنج کشور در مجاورت ایستگاه تحقیقات هواشناسی رشت در سال 1392 انجام شد.
پنج تیمار مختلف سطح ثابت آب نسبت به سطح خاک شالیزار (5، 5/2، 0، 5- و 10- سانتی متر) در سه تکرار و با استفاده از مینی لایسیمتر نصب شده در وسط کرتهای بزرگ شالیزاری با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی اعمال گردید و تبخیر روزانه در آنها اندازه گیری شد.
نتایج نشان داد که تلفات تبخیر در عمق های مختلف غرقابی در سطح 5% در برخی موارد با یکدیگر تفاوت معنی دار دارند. بیشترین مقدار تبخیر مربوط به تیمار صفر سانتیمتر و کمترین مقدار مربوط به تیمار 10- سانتیمتر، به ترتیب معادل8/120 و 94 میلی متر بود. در همه تیمارها با گذشت زمان از ابتدای دوره، تبخیر در شالیزار به نصف کاهش می یابد. وقوع بارندگی نیز تبخیر را تا 75% کاهش می دهد. بدون در نظرگرفتن روزهای بارندگی نیز تفاوت تبخیر در سطوح مختلف غرقابی در شالیزار دارای تفاوت معنی دار می باشند. مقایسه میانگین ها نشان داد که بالا بودن ارتفاع سطح غرق آب در شالیزار موجب افزایش میزان تلفات تبخیر می گردد. با کاهش سطح غرق آب و نازک شدن لایه آب روی خاک، خصوصا در دوره رشد رویشی، تبخیر کاهش می یابد. اگر ارتفاع این لایه خیلی کم شود وبه صفر برسد و یا خاک در حالت نیمه اشباع قرار بگیرد، تبخیر مجددا افزایش می یابد. پس از آن در شرایطی که سطح آب در خاک پایین تر از شرایط نیمه اشباع است (10- سانتی متر) تبخیر بطور معنی داری کاهش می یابد.
نتایج اندازه گیری های تبخیر و نوسانات آن تشابه چشمگیری با نوسانات دمای اندازه گیری شده در هر تیمار (در عمق 5 و 10 سانتیمتری زیر سطح خاک) و همچنین دمای آب دارد و تیمارهایی که دارای تلفات تبخیر بیشتر هستند، تیمارهایی هستند که در بازه های روزانه دماهای بیشتری در محیط آب و خاک آنها ثبت شده است. در شرایط وجود آب کافی وجود لایه نه چندان ضخیم غرق آب باعث جلوگیری از بالارفتن تبخیر آب می گردد، اما در صورت نبود آب لازم برای حفظ حالت غرق آب، برای کاهش تلفات تبخیر، استقرار آب در بیش از 5 سانتی متر پایین تر از سطح خاک در اولویت قرار دارد.