بررسی رویکرد عقلانی به چگونگی ارتباط خداوند با عالم

جستار حاضر به بررسی رویکردهای عقلانی به ارتباط خداوند با عالم می پردازد. ارتباط فاعلی علی، از شایع ترین و متداول ترین ارتباط های تصویرشده از سوی فیلسوفان است. همچنین رویکردهای حداکثری و حداقلی ارتباط خداوند با عالم نیز قابل سنجش است. در این مقاله با بررسی واکاوانه برخی دیدگاه های دانشمندان عقل گرای یونان باستان و قرون وسطا، اندیشه ماشین انگاری جهان و نیز دیدگاه فلاسفه اسلامی، این تاکید حداکثری بر ارتباط فاعلی علی خداوند ترسیم شده است؛ سپس در گامی دیگر به سنجش و بررسی توانمندی و موفقیت تبیین های ارائه شده پرداخته، و در گام نهایی با گذر کردن از انحصارگرایی درباره ارتباط خداوند با عالم و نقادی آن، به تحلیلی جامع و فراگیر از ارتباط که دارای مولفه هایی نظیر کارآمدی است، دست یافته ایم. در این الگو و تصویر، ارتباط صرفا فاعلی علی نیست؛ بلکه علاوه بر آن شامل ارتباط های دیگر نظیر ارتباط تدبیری، قیومی، رازقی، شاهدی و علمی نیز می شود.