DNA سازمانی

سازمان موجودیتی پیچیده و متشکل از وجوه متعدد و متنوع است و به‌مثابه سیستم اجتماعی در شمار پیچیده‌ترین سیستم‌های شناخته‌شده قرار می‌گیرد. بولدینگ در تحلیل علل پیچیدگی سیستم‌های اجتماعی، واحدهای تشکیل‌دهنده آن‌ها را علاوه بر انسان‌ها، مشتمل بر نقش‌هایی می‌داند که انسان در مواجهه با موقعیت‌های مختلف بر عهده می‌گیرد. به همین ترتیب، می‌توان سازمان‌ها یا تقریبا همه سیستم‌های اجتماعی را به‌مثابه مجموعه‌ای از نقش‌هایی که توسط مجاری ارتباطی گوناگون به هم گره‌ خورده‌اند، تعریف کرد [1]. در تکامل بیولوژیک، این ژن است که در معرض انتخاب طبیعی است، نه خود موجود زنده. افراد به دلیل استانداردهای تکاملی عمر کوتاهی دارند، آن‌ها به‌ اندازه کافی عمر نمی‌کنند تا فرایند کند تغییر تکاملی را ببینند. در عوض، ژن‌ها طی صدها و هزاران نسل باقی می‌مانند [2]. به همین ترتیب، سازمان باقی می‌ماند، در حالی ‌که انسان‌ها می‌آیند و می‌روند. اگر می‌خواهیم سازمان‌ها را بهبود دهیم، باید کانون توجه خود را از افراد به سازمان‌ها تغییر دهیم. یکی از استعاره‌هایی که در مباحث سازمان و مدیریت مطرح ‌شده، DNA سازمانی است که با رویکرد ژنتیکی به توصیف سازمان می‌پردازد. علم ژنتیک یکی از شاخه‌های علم زیست‌شناسی است که به ‌وسیله مفاهیم و قوانین موجود در آن می‌توان به تشابه و عدم تشابه دو موجود نسبت به یکدیگر پی برد. بررسی، کشف، تقسیم‌بندی و شرح حقایق وراثت و تغییرات آن، از جمله اهداف مهم علم ژنتیک محسوب می‌شوند. شباهت میان موجودات زنده (از موجودات تک‌سلولی تا حیوان و گیاه)، اجداد، نزدیکان و خویشاوندان آن‌ها همان وراثت است، در صورتی ‌که تغییرات، معنی اختلاف میان هر موجود زنده با موجودات دیگر است [3]. استعاره‌ها ابزاری برای شناخت و توصیف پدیده‌ها و از جمله سازمان‌ها هستند و این امکان را فراهم می‌آورند که جنبه‌های مختلف سازمان را در مقایسه با دیگر پدیده‌ها شناسایی کنیم و به سیمای واقعی سازمان دست‌یافته و به شناخت کامل‌تری دست ‌یابیم. با درآمیختن واقعیات بیولوژی و ژنتیکی با علم مدیریت می‌توان قدم‌های موثری در جهت توسعه و بهبود سازمان‌ها برداشت. این خصوصیات ژنتیکی پایه و اساس رفتار هر سازمانی است [4]. با توجه به کاهش چشمگیر فاصله‌های جغرافیایی و فرهنگی و سرعت تحولات، اصول موفقیت‌آمیز حرفه‌ای دیروز دچار کم‌فایدگی شده است، مدیران به ‌طور مداوم با چالش‌های جدیدی روبه‌رو شده‌اند و رقابت جهانی نیازهای مدیریتی جدیدی را مطرح می‌کند. همان‌طور که DNA بلوک سازنده ساختمان ژنتیکی موجودات زنده است، DNA سازمانی نیز پایه و اساس رهبری و مدیریت اثربخش است. الگوی مبتکرانه DNA سازمانی بر این اصل مبتنی است که هر سازمانی خصوصیات ژنتیکی منحصربه‌فردی شبیه یک ارگانیسم زنده دارد و تمامی کنش‌ها و واکنش‌ها، شیوه‌ها و روش‌های سازمانی تحت تاثیر نوع DNA آن‌ها است [5]. از آنجا که استعاره DNA سازمانی نقش موثری در شناخت سازمان و عملکرد رهبری و مدیریت آن از قبیل نحوه تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی، ساختار سازمان، کار گروهی و ارتباطات آن دارد، می‌تواند از این طریق ابعاد مهمی از شرایط حاکم بر سازمان را برای ما روشن نماید [1]. از این‌رو، هدف این مقاله شناسایی و معرفی انواع DNA سازمانی و نقش آن‌ها در اداره موثرتر و کارآمد تر سازمان‌ها توسط مدیران است. در این مقاله، نخست به شرح DNA سازمانی پرداخته‌ می‌شود، سپس نقش DNA سازمانی در سازمان‌ها تشریح و در نهایت، نتیجه‌گیری از موضوع ارایه می‌شود.