تاثیر اکسین های IBA، NAA و 2، 4- D بر تولید و رشد کالوس در گونه سرخدار (Taxus baccata L.) در شرایط درون شیشه ای

سرخدار یکی از با ارزشترین گونه های سوزنی برگ جنگل های شمال ایران است که گونه ای سایه پسند بوده و از آستارا تا علی آباد کتول استان گلستان پراکنش دارد. این گونه ضمن داشتن ارزش فراوان از نظر ذخایر ژنتیکی، جنگلشناسی و اکولوژیکی، در صنعت دارویی نیز جایگاه ویژه ای دارد. از آنجائیکه کالوس به عنوان ماده اولیه برای کشت های سلولی و تولید متابولیت های ثانویه و نیز تولید گیاهچه به روش غیرمستقیم ضروری می باشد، لذا به منظور پیشنهاد ریزنمونه مناسب و غلظت معینی از تنظیم کننده های رشد جهت تولید کالوس، تاثیر اکسین های ایندول بوتریک اسید (IBA)، نفالین استیک اسید (NAA) و 2و 4 دی کلروفنوکسی استیک اسید (2، 4- D) بر میزان تولید و رشد کالوس سرخدار در شرایط درون شیشه ای مورد بررسی قرار گرفت.
در این پژوهش از قسمت های مختلف درخت نظیر برگ، ساقه های جوان و جوانه های رویشی ریز نمونه هایی به طول 5/1 سانتی متر تهیه شد. برای سترون سازی ریزنمونه ها از روش های مختلفی استفاده شد. ریزنمونه ها پس از سترون سازی در محیط کشت موراشیگ و اسکوگ (MS) کشت شدند. جهت القاء کالوس از هورمون های IBA، NAA و 2،4- D در چهار سطوح 0، 3/0، 3 و 6 میلی گرم در لیتر استفاده شد. به منظور جلوگیری از تجزیه اکسین ها و جذب بهتر آنها توسط بافت ریزنمونه، کلیه ریزنمونه ها به مدت یک هفته در شرایط تاریکی نگه داشته شدند. برای هر یک از ریزنمونه های ساقه، برگ و جوانه منحنی رشد کالوس ترسیم گردید. تجزیه و تحلیل داده ها توسط آزمون تجزیه واریانس و آزمون دانکن انجام شد.
نتایج پژوهش نشان داد که بهترین روش برای سترون سازی ریزنمونه ها استفاده از اتانول 70 درصد (1 دقیقه) و کلرید جیوه 2/0 درصد و کلرور کلسیم 2/0 درصد (1 دقیقه) می باشد. بیشترین درصد قهوه ای شدن به ریزنمونه های جوانه در غلظت 6 میلی گرم در لیتر NAA تعلق داشت. ریزنمونه های برگ از نظر پدیده قهوه ای شدن از وضعیت بهتری برخوردار بودند، بطوریکه در غلظت های مختلف IBA و 2، 4- D هیچگونه آثار قهوه ای شدن مشاهده نشد. بیشترین وزن تر و خشک کالوس به ریزنمونه های ساقه و جوانه تعلق داشت که به ترتیب تحت تیمار هورمون های 2، 4- D و NAA با غلظت 3 میلی گرم در لیتر بودند. ضمن اینکه کالوس های تولید شده دارای بافت و رنگ متفاوتی بودند. بیشتر ریزنمونه های جوانه در غلظت 3/0 میلی گرم در لیتر NAA وضعیت طبیعی خود را حفظ کرده ولی عمده جوانه ها در غلظت 6 میلی گرم در لیتر IBA و 2، 4- D به کالوس تبدیل شدند. منحنی های رشد کالوس در ریزنمونه های مختلف نشان دادند که شروع کالوس دهی و رشد آن دارای سرعت نسبتا پائینی است.
درصورتیکه هدف، تولید کالوس از ریزنمونه های ساقه و برگ سرخدار باشد،2، 4- D با غلظت 3 میلی گرم در لیتر، و برای تولید کالوس از جوانه انتهایی غلظت 3 میلی گرم در لیتر NAA و چنانچه تولید گیاهچه از جوانه های سرخدار مد نظر باشد غلظت 3/0 میلی گرم NAA به عنوان پروتکل هایی مناسب، پیشنهاد می گردند.