اتصال حکمت و شریعت: بررسی تطبیقی آرای فارابی و ابن رشد درباره نسبت فلسفه و دین

پرسش از نسبت فلسفه و دین، در کهن ترین ادوار تاریخ تفکر بشر ریشه دارد و فیلسوف مسلمان نیز چونان دیگر هم صنفانش دستخوش این پرسش بوده است. جستار پیش رو درصدد بازخوانی، تطبیق و سنجش آرای دو فیلسوف دوران ساز مسلمان، فارابی و ابن رشد برآمده است. وجه این تطبیق افزون بر نوآوری و اصالت آرای طرفین، حضور ایشان در دو بزنگاه خاص تاریخی است: هنگامه طلوع و تاسیس فلسفه اسلامی و زمانه احیای پیکر تنومند اما نیمه جان آن. هر دو متفکر برآنند که فلسفه و دین موافق یکدیگرند؛ چراکه از یک حقیقت سخن می گویند؛ با این تفاوت که ابنرشد به صراحت از اختلاف ظاهری این دو سخن می گوید و به مدد علم تاویل در مسیر رفع این اختلاف گام می گذارد؛ اما به نظر می رسد در نظرگاه فارابی، اساسا مسئله اختلاف مطرح نمی شود؛ چراکه مخاطب فلسفه و دین، وجه اشتراکی با یکدیگر ندارند تا مجالی برای بروز اختلاف پدید آید. این مقاله می کوشد با رجوع به آثار اصیل و تراز اول هریک از این دو فیلسوف، مهم ترین ایده های آنان را احصا و طبقه بندی کند و از پی آن در مسیر مقایسه و تطبیق آنها گام بردارد.