سیر تاریخی تقریرات مشهورترین برهان اصالت وجود و نقود اهل نظر بر آن

با تامل در آثار ملاصدرای شیرازی درمی یابیم که مهم ترین و یا حداقل مشهورترین برهان مثبت اصالت وجود، استدلال از طریق سببیت وجود در تحقق اشیاء (ماهیات) است که در المشاعر، به صرف اختلاف در تقریر و نه محتوا دو دلیل نمایانده شده است. نیز برخی فضلای معاصر، تقریرات ملاهادی سبزواری و مدرس زنوزی از این برهان را، استدلال جدیدی انگاشته اند، در نتیجه تقریرات گونه گون از برهان واحدی، از روی بی توجهی به قواعد فلسفی ملحوظ در این تقریرات، محتوای مقدمات و نحوه نتیجه گیری از آنها؛ چهار برهان مستقل قلمداد شده است. موید دیگر این ادعا، ایرادات مشابه اهل نظر بر این تقریرات است. در این طریق، نظریه انتساب ماهیات به جاعل، تاکید بر مجعول بالذات بودن ماهیات بدون حیثیت تقییدیه و اشکال «مصادره به مطلوب» از حیث برخی مبادی تصوری؛ بیش از هر چیز مطمح نظر منتقدان بوده است.
نوشتار پیش رو ابتدا هر یک از تقریرات برهان مزبور را، توضیح و پس از تبیین یکسانی محتوای این براهین از حیث مقدمات، حد وسط و مفروضات اولیه؛ نقدهای اهل نظر را بر آن، مورد سنجش قرار داده است. نتیجه آنکه از میان ایرادات اهل نظر، اشکال «مصادره به مطلوب» از قوت بیشتری برخوردار است.